ნეტარი ავგუსტინეს ქრისტიანული პლატონიზმი

01.12.2020

ნეტარი ავგუსტინე არის მოაზროვნე, რომელმაც სათანადო პასუხები გასცა იმ გამოწვევებს, რომლებიც ქრისტიანულ რელიგიას რომაულ სამყაროში დაუდგა. ის, სხვა ადრეული ქრისტიანი მოაზროვნეების დარად, ცდილობდა განესაზღვრა ქრისტიანული რელიგიის ადგილი საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. მისი მიზანი იყო რომის იმპერიის ცხოვრებაში წარმოეჩინა ქრისტიანობა როგორც ჭეშმარიტი რელიგია რელიგიათა შორის და როგორც ჭეშმარიტი ფილოსოფიური მოძღვრება მოძღვრებათა შორის. წარმართულ რელიგიებთან და სხვადასხვა ფილოსოფიურ მოძღვრებებთან შეპირისპირებისას ავგუსტინე მდიდარ ინტელექტუალურ რესურსს იყენებს და გვთავაზობს შესანიშნავ კონცეფციას ქრისტიანული ფილოსოფიისა, რომელმაც ამ რთული ფილოსოფიური ცნების შინაარსი მყარი და შეუვალი გახადა ფილოსოფიური აზროვნების ისტორიაში.

ავგუსტინეს ფილოსოფია მჭიდროდაა დაკავშირებული ანტიკურ სიბრძნესთან. აქვე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ქრისტიანობას ბერძნული ფილოსოფიის მიმართ ყოველთვის ერთგვაროვანი დამოკიდებულება არ გააჩნდა. ჩვენი მიზანია წარმოვაჩინოთ, თუ რა ადგილს იკავებდა ადრეული შუა საუკუნეების ქრისტიანულ აზროვნებაში ანტიკური ფილოსოფია, რამდენად მისაღები იყო ის ოფიციალური ეკლესიისათვის, რა მიმართებაში იდგა ის ჭეშმარიტ რელიგიასთან, აქედან გამომდინარე, რამდენად წვდომადი იყო, ქრისტიანების აზრით, მისთვის ჭეშმარიტება და რა სარგებელი შეიძლება მოუტანოს ფილოსოფიამ საზოგადოებას. ამ საკითხს ჩვენ სწორედ ქრისტიანობის დიდი მასწავლებლის, ნეტარი ავგუსტინეს მაგალითზე განვიხილავთ, რომელიც ამ კონტექტში აქტიურად ეყრდნობა პლატონურ ფილოსოფიას.

პლატონისა და მისი სკოლის გავლენა ქრისტიანულ ფილოსოფიაზე განუზომელია. აზროვნების ისტორიის მთელი რიგი ეპოქებისა, ქრისტიანულ ფილოსოფიას ღირებული შრომები, განაზრებები რომ შესძინეს, მრავალმხრივ განიცდიდნენ ამ დიდებული მოაზროვნის გავლენას. შუა საუკუნეების აზროვნების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან წყაროს, ხშირად, ან თავად პლატონის მოძღვრება ან კიდევ მისი ინტერპრეტატორების ფილოსოფია წარმოადგენდა. ამ კონტექსტში აღსანიშნავია პლატონის დიალოგები („ფედონი“, „სახელმწიფო“, „პარმენიდე“), სადაც წარმოდგენილია ერთის, სიკეთის, სულის უკვდავებისა და სხვა კონცეპტები, რომლებიც - პირდაპირ თუ ირიბად (მაგალითად, ნეოპლატონიზმის მეშვეობით) - ქრისტიანული ფილოსოფიის საყრდენ ბურჯებად იქცა.

*   *   *

ნეტარ ავგუსტინეზე პლატონური ფილოსოფიის გავლენა ნათლად ჩანს მის ონტოლოგიურ თეორიებში. მაგალითად, ეს ცხადად წარმოჩნდება პლატონისეული სიკეთის იდეის ქრისტიანულ კონტექსტში ტრანფორმაციისას, შემეცნების თეორიაში და ა. შ. განსაკუთრებული აღნიშვნის ღირსია ავგუსტინეს მოღვაწეობის ადრეული პერიოდი, როდესაც ის მანიქეველთა შეხედულებებს მწვავედ უპირისპირდებოდა. დაპირისპირების კვანძს სამყაროს მონისტურ და დუალისტურ კონცეფციებს შორის სხვაობა წარმოადგენდა. მანიქეველთა დუალისტური მოძღვრება ბოროტების ონტოლოგიურ სტატუსს აფუძნებდა, რასაც ავგუსტინე პლატონური ფილოსოფიის მონისტური კონცეფციით დაუპირისპირდა (ეს განსაკუთრებით კარგად ჩანს მის ადრეულ ნაშრომში „ჭეშმარიტი სარწმუნოების შესახებ“). ხსენებული კონცეფცია დასაბამს პლატონის „პარმენიდედან“ იღებს და მოგვიანებით ნეოპლატონურ ფილოსოფიაში პოვებს განვითარებას. მანიქეველებთან ავგუსტინეს დაპირისპირება ქრისტიანული მონიზმის ფილოსოფიური დაფუძნების საუკეთესო ნიმუშს წარმოადგენს და საგულისხმოა, რომ ავგუსტინეს ქრისტიანული ფილოსოფია აქ პლატონური ფილოსოფიის მძაფრ გავლენას განიცდის.

ავგუსტინე თავის თხზულებებში არაერთხელ ახსენებს პლატონსა და მის მიმდევრებს. პლატონიკოსთა ფილოსოფიური ტექსტები მისთვის ქრისტიანობისთვის ღირებულ ტექსტებს და, უფრო მეტიც, ქრისტიანობაში შესავალ ერთგვარ კარიბჭესაც კი წარმოადგენს. მის ამგვარ დამოკიდებულებაზე შეგვიძლია ვისაუბროთ „აღსარებანის“ მეშვიდე წიგნში მოთხრობილი ისტორიის საფუძველზე, სადაც ავგუსტინე პირველად ეცნობა პლატონურ ფილოსოფიას. მისთვის ეს ნაცნობობა ბევრის მომცემი აღმოჩნდა. მან ამით დაიკმაყოფილა ის სულიერი და ინტელექტუალური შიმშილი, რომლის გამოც ავგუსტინე ფილოსოფიურ-რელიგიური ჭეშმარიტების ძიების პროცესში აქტიურად იყო ჩართული. მისი სიტყვისამებრ, ეს ფილოსოფია აღმოჩნდა მისთვის ერთგვარი მიმთითებელი ჭეშმარიტებისკენ - ღმერთისკენ. ეს ერთგვარ წინაპირობას წარმოადგენდა მისთვის ქრისტიანობაში მოსაქცევად. მან პლატონურ სიბრძნეში ისეთი დებულებები დაინახა, რომელთა შესახებაც წმინდა წერილი მეტყველებს: „ამ თხზულებებში მე ამოვიკითხე, მართალია, არა იმავე სიტყვებით გადმოცემული, მაგრამ არსებითად იგივე აზრი, მრავალ სხვადასხვა საბუთზე დაყრდნობით რომ გვიმტკიცებს შემდეგს: „დასაბამიდან იყო სიტყვა და სიტყვა იყო ღმერთთან და ღმერთი იყო სიტყვა. ის იყო დასაბამიდან ღმერთთან...““ [8, 130-131]. ფილოსოფოსი იმის შესახებ საუბრობს, რომ ქრისტიანული სწავლებები სამყაროს შემოქმედის, ერთი, ყოვლადკეთილი ღმერთის შესახებ აქ მრავლად გვხვდება. მაგრამ აქ არაფერია ნათქვამი ქრისტეს განკაცებაზე და დებულებებზე, რომლებიც მხოლოდ ქრისტიანობის კუთვნილებაა და ამით მისი უნიკალურობის წარმომჩენია. საგულისხმოა, რომ ავგუსტინეს ამ პირველ შეხვედრებს ანტიკურ სიბრძნესთან ეტიენ ჟილსონი უწოდებს პირველ ეპოქალურ შეხვედრას ბერძნული აზროვნებისა ქრისტიანულ რწმენასთან [7, 44].

ნეტარი ავგუსტინეს ნაშრომებში ფილოსოფია, ისევე, როგორც ბევრ სხვა მნიშვნელოვან ქრისტიან მოაზროვნესთან, წარმოდგენილია როგორც ადამიანის უმაღლესი მიზნისკენ სწრაფვა. ჭეშმარიტი ფილოსოფია აქ ჭეშმარიტ თეოლოგიას უიგივდება - მისი დანიშნულებაა ადამიანი იმ მწვერვალზე აიყვანოს, რომელიც კაცობრიობას ქრისტიანული მოძღვრების სახით წარმოუდგა. ნეტარი ავგუსტინე - ქრისტიანობის მასწავლებელი - სწორედ ქრისტიანულ იდეებსა და მიზნებს მიიჩნევს საკვლევ საგნად ჭეშმარიტი ფილოსოფიისა, რომელიც ასევე ადამიანის უმაღლესი, აუცილებელი მიზნების მოძიებას და განხორციელებას გულისხმობს. ფილოსოფია, ავგუსტინესეული განმარტებით, არის ღვთის ძიება, ღვთის სიყვარული [6, 305]. შესაბამისად, მასთან იკვეთება გარკვეული მიმართებები სხვადასხვა მოაზროვნის, სხვადასხვა სააზროვნო სკოლის მიმართ, რაც ფილოსოფიის ისტორიაში ანტიკური ფილოსოფიის მეტად მნიშვნელოვან, ღირებულ შეფასებას წარმოგვიჩენს. თავის ნაშრომში „ღვთის ქალაქი“ იგი განიხილავს ანტიკური მოაზროვნეების მიერ იმ თეოლოგიურ განაზრებებს, რომლებიც ეხება ერთი და მრავალი ღმერთის არსებობის საკითხს. ამ სხვაობათა შორის ავგუსტინესთვის წარმოჩნდება კონკრეტული მოაზროვნეების მნიშვნელობა, რომელთა შორისაც თვალსაჩინო ადგილს იკავებს პლატონი. პლატონი და პლატონიკოსები ავგუსტინესთვის უაღრესად საინტერესოა, რადგან მათ აზროვნების ისტორიაში დიდი ბიძგი მისცეს პირველერთის შესახებ განაზრებებს, იმ ერთისა, რომელიც საფუძვლად უდევს თეოლოგიურ აზროვნებაში მონიზმის იდეას, რაც ასე მნიშვნელოვანია ქრისტიანობაში.

ანტიკური ფილოსოფიის მისეულ ანალიზში, რომელიც ქრისტიანული თეოლოგიის ჭრილშია წარმოდგენილი, ნეტარი ავგუსტინე მოაზროვნეთა დაყოფას არა მარტო სკოლების მიხედვით ახდენს, არამედ ის ასევე გამოკვეთს პრიორიტეტებს ამ სკოლებისა, რამდენადაც ანტიკურ ფილოსოფიაში შეიძლება გამოვკვეთოთ რიგი მიმართულებები ნატურფილოსოფიისა, მორალური ფილოსოფიისა და ა.შ. ავგუსტინესთვის თითოეული მათგანი იმდენად არის საინტერესო, რამდენადაც აქ არის უმაღლესი მიზეზებისა და მიზნების წვდომის მცდელობა.

ავგუსტინე თავის ანალიზს მილეტის სკოლიდან იწყებს. მისთვის მიუღებელია მილეტელთა შეხედულებები, თუმცკი, უნდა აღვნიშნოთ, რომ ავგუსტინე მათ მხოლოდ ზედაპირულად განიხილავს. ის ყურადღებას ამახვილებს მათ დასკვნებზე და არა მეთოდზე. ავგუსტინე ყურადღებას ნაკლებად უთმობს იმ ფაქტს, რომ სწორედ მილეტელთა ნააზრევში ფორმირდება ცოდნა „მიზეზთა ცოდნად“, რაც ქრისტიანული მოძღვრების შუქზეც ფრიად ღირებულია. შედარებით წინ გადადგმულ ნაბიჯად ავგუსტინე მიიჩნევს პირველსაწყისის, სამყაროს მიზეზების ძიებაში გონების ჩართვას, მისი როლის გამოკვეთას. ამ აზრით, მისთვის ანაქსაგორა, არქელაე და სხვები შედარებით ღირებულნი არიან. ავგუსტინეს ფილოსოფიაში ამ გარკვეული უპირატესების მინიჭებით თვალნათლივ წარმოჩნდება სამყაროს საწყისის, შემოქმედის ის აუცილებელი პირობა, რომელიც მიგვითითებს გონივრულობაზე, გონებაზე [6, 307-308].

შემდეგი მნიშვნელოვანი პირობა, რომელიც ავგუსტინესთვის ჭეშმარიტ ფილოსოფიას განაპირობებს, არის ზნეობა, ზნეობრივი მოძღვრება. ანტიკურ სააზროვნო სივრცეში ამ კუთხით მნიშვნელოვანია სოკრატეს ფილოსოფია, რომელიც, ნეტარი ავგუსტინეს აზრით, რამდენადაც ღვთაებრივ საგანთა ჭვრეტას ისახავდა მიზნად, ნეტარების მთავარ საფუძვლად მორალურ, სუფთა ცხოვრებას მიიჩნევდა (სოკრატეს ნააზრევს მოგვიანებით მრავალი გამოხმაურება ხვდა წილად. ზოგს, ავგუსტინესგან განსხვავებით, ის ისე ესმოდა, როგორც ხორციელი ტკბობისთვის, ნეტარებისთვის დიდი მნიშვნელობის მინიჭება. მაგალითად, ასეთი შეხედულებები სოკრატეს მოწაფე არისტიპეს გააჩნდა, რომელმაც კირენელთა სკოლა დააარსა). ჭეშმარიტების ჭვრეტისთვის, რაც ავგუსტინესთან ღვთის ჭვრეტის, მასთან მიახლების ტოლფასია, სოკრატეს ფილოსოფიაში ზნეობრიობა, განწმენდაა საჭირო [6, 309].

ზემოთ წარმოდგენილი აზრი ღმერთთან ზნეობრივ საფუძველზე მიახლებისა, ცხადია, სოკრატეს ფილოსოფიას ქრისტიანულ მოძღვრებასთან აკავშირებს. შესაბამისად, სოკრატეს ნააზრევის ამგვარმა ინტერპრეტაციამ, „ნამდვილი“ ფილოსოფიის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი შემადგენელი ნაწილის წარმოჩენამ, ნეტარი ავგუსტინე კეთილად განაწყო სოკრატეს ყველაზე მნიშვნელოვანი მოწაფისადმი - პლატონისადმი, რომელმაც, ავგუსტინეს აზრით, ყველაზე მართებულად გაიგო მისი მასწავლებლის მოძღვრება.

პლატონი ნეტარი ავგუსტინესთვის გახლავთ ფილოსოფოსი, რომელმაც გამოიყენა ანტიკური ფილოსოფიის როგორც ქმედითი, ზნეობრივი მიმართულება, რომელსაც სოკრატე თაოსნობს, ისე პითაგორას სპეკულატური ფილოსოფია. პლატონი, ანტიკური ფილოსოფიის წარმომადგენლებიდან, ავგუსტინეს აზრით, ყველაზე მეტად ახლოს დგას „ჭეშმარიტ რელიგიასთან“. ავგუსტინესთან ეს ცნება ქრისტიანობასთან იგივდება და იმის საფუძველზე, რომ ის გონივრულობიდან, არგუმენტაციიდან საზრდოობს, ის „ჭეშმარიტი ფილოსოფიის“ იგივეობრივია.

პლატონი, ავგუსტინეს აზრით, თავის ფილოსოფიას სამ ნაწილად ჰყოფს: ზნეობრივად, ბუნებით-ჭვრეტითად და განსჯითად. ეს სამი ნაწილი იმ სამ მომენტს წარმოშობს, რომელთა გამოც პლატონური ფილოსოფია ავგუსტინესთვის მისაღები ხდება. ბუნებით-ჭვრეტითი ნაწილი წარმოქმნის აზრს იმის შესახებ, რომ ღმერთია ყოფიერების მიზეზი, განსჯითი ფილოსოფია ღმერთს გონივრულობის საწყისად წარმოაჩენს, ზნეობრივი კი ცხოვრების მიმდინარეობის თეოლოგიურ დაფუძნებას იძლევა. ავგუსტინე ამ სამს კიდევ ერთ პირობას უმატებს, რომელიც ღვთის ძიების წყურვილში მდგომარეობს. ის „ფილოსოფოსობისათვის“ აუცილებელი ნაწილია, სწორედ მისით ხორციელდება ფილოსოფიის ზემოთ ჩამოთვლილი სამი კომპონენტი [6, 310-311].

სხვა ანტიკური თეოლოგიების განხილვა ნეტარ ავგუსტინეს უბიძგებს ახალი მსჯელობის ჩამოყალიბებისკენ. მისი აზრით, მიზეზი აღმატებულია შედეგზე, შესაბამისად, სულის მიზეზის ძებნა მატერიაში საფუძველს მოკლებულია. სულის მიზეზი, მისი შემოქმედი არ უნდა ვეძიოთ საგანთა შორის, არამედ ის მასზე აღმატებულად უნდა წარმოვიდგინოთ. აქედან გამომდინარე, პლატონის მეტაფიზიკური განაზრებები ავგუსტინესთვის მისაღები ხდება იმ ფილოსოფოსებისგან განსხვავებით, რომლებიც თავიანთ მოსაზრებებში სამყაროს მიზეზებს თავად სამყაროში ეძებდნენ. პლატონის წინაშე უსახურია ყოველი ის ფილოსოფია, რომელიც სამყაროს საწყისს სხეულში ეძებს, თუნდაც ეს ცოცხალი სხეული იყოს. ავგუსტინეს მთავარი საყრდენი ამ მსჯელობაში გონება, მისი არასხეულებრივი ბუნებაა. თვით იმ ფილოსოფოსებთანაც კი, ვინც მიზეზებს სხეულებრივში ეძიებდა, ეს გონების მეშვეობით ხდებოდა. აზრი საგნის შესახებ, მისი იდეა აღმატებულია თავად საგანზე. ეს სწორედ გონების სფეროა, სხეული კი, რამდენადაც გონებაში მხოლოდ იგივეობის სახით მყოფობს, მსჯელობის საგანიც კი არ არის. პლატონთან, ავგუსტინეს გაგებით, ღმერთი შემოქმედი, ჭეშმარიტების ნათლისა და ნეტარების წყაროა. მისი თეოლოგიის ფონზე საფუძველს მოკლებულია როგორც რიგი ფილოსოფიური განაზრებები, ისე ის მითოსური თეოლოგიები, რომლებიც ზღაპრული ისტორიებითა ან თუნდაც სამოქალაქო ცხოვრებაში მათი მონაწილეობით ვლინდებიან. ისინი არც ერთ შემთხვევაში არ იძლევა ადამიანის მორალური გაუმჯობესების შედეგებს, არც ღმერთის მართებულ ცოდნას [6, 314].

სხვებისგან განსხვავებით პლატონი მიხვდა, რომ გონების, სულის შემოქმედი ვერ იქნებოდა სხეული, რადგანაც სხეულებრივი არასხეულებრივს ვერ წარმოშობს. სხეულებრივისთვის დამახასიათებელია ცვალებადობა, მოძრაობა. მოძრაობა კი უძრავ საწყისს საჭიროებს. ამგვარად ყალიბდება იდეა უძრავი, არასხეულებრივი, არაცვალებადი საწყისის შესახებ.

პლატონის ფილოსოფიის ქრისტიანულ მრწამსთან მორიგებას ავგუსტინე ოსტატურად ახერხებს. ის ცდილობს პლატონურ ფილოსოფიაში დაინახოს თვით ღმერთის არგუმენტაციის მცდელობებიც კი. აქ მკვეთრად იგრძნობა ნეოპლატონიზმის გავლენის კვალი. ღმერთის არსებობის დასაბუთება შუა საუკუნეებში აქტუალური საკითხი გახლდათ, ერთ-ერთი პირველი წარმომადგენელი შუა საუკუნეების ქრისტიანული ფილოსოფიისა, ვინც ამ საკითხებს აქტიურად ამუშავებდა, გახლდათ ნეტარი ავგუსტინე. მასთან ამ ტენდენციის საწყის საფეხურებს ვხვდებით.

პირველი მსჯელობა, რომელსაც ნეტარი ავგუსტინე ზემოხსენებული საკითხის შესახებ გვთავაზობს, გახლავთ ე.წ. „სრულყოფილების საკითხი“. ის ამ განაზრებას პლატონიკოსებს მიაწერს და ამით მათი ავტორიტეტის გამყარებას ცდილობს ქრისტიანულ სივრცეში. სამყაროში ამა თუ იმ ღირსების დანახვისას და მათ შორის განსხვავების გაკეთებისას გონებაში უნდა იყოს იმის ხატება, რასთან მიმართებითაც ფასდება სხვა დანარჩენი. ეს ხატება იმ საკითხში, რაშიც ის საზომად გამოიყენება, სრულყოფილი უნდა იყოს. ყოველი ღირსება „სადღაც“ უნდა არსებობდეს სრულყოფილი სახით. ამასთან, ეს ღირსება, პირველ რიგში, თავად არსებობაა (ავგუსტინესთან აქ, პლატონის გავლენით, თავს იჩენს ყოფიერების დონეებად დაყოფის მომენტი). ავგუსტინესთვის ეს სრულყოფილება სწორედ ღმერთშია. ეს სრულყოფილება, საბოლოო სახით, ყალიბდება როგორც სრულყოფილი, უძრავი, უცვლელი არსებობა. მსგავს მოსაზრებებს მოგვიანებით დასავლური სამყაროს ასევე დიდ ქრისტიან მოაზროვნესთან - თომა აქვინელთან ვხვდებით, რომლის საყოველთაოდ განთქმული ხუთი არგუმენტიდან ერთ-ერთი სწორედ ამ პრინციპს ეფუძნებოდა ნეოპლატონიზმისა და ავგუსტინეს გავლენით [1, 290-291].

საგულისხმოა, ასევე, ავგუსტინესეული ქრისტიანული ონტოლოგიის სხვა პლატონური ასპექტებიც. „სიკეთე“ ავგუსტინესთანაც უმთავრეს კატეგორიას წარმოადგენს - შესაქმის „კეთილად აღსრულება“ (შედ.: დაბ. 1. 10; 1,12; 1,18; 1, 21; 1,25; 1,31) ავგუსტინეს პლატონური ონტოლოგიის საფუძველს წარმოადგენს. სამყარო ღმერთის მიერ კეთილად არის შექმნილი და სიკეთეც ის არის, რომ არსებობას არარსებობასთან მიმართებით უპირატესობა ენიჭება. სიკეთე, როგორც ონტოლოგიური კატეგორია, ავგუსტინესთან, პლატონის გავლენით, ღვთაებრივ კატეგორიას წარმოადგენს [5, 242]. ამგვარად ხდება ღმერთის, როგორც ყოფიერების მიზეზის წარმოჩენა.

ავგუსტინეს სხვა მსჯელობა, რომელიც ცდილობს პლატონის ფილოსოფიაში ქრისტიანობისთვის მისაღები და, მეტიც, სასარგებლო დებულებები ნახოს, ეფუძნება ამ ფილოსოფიაში გონების როლის გამოკვეთას. შემეცნება, აზროვნების პროცესი არ ხორციელდება მხოლოდ ემპირიული გამოცდილების საფუძველზე. პლატონის ფილოსოფიაში გამოკვეთილი ეს უპირატესობა შეიძლება დავახასიათოთ როგორც გონიერი განსჯა. მაგალითად, სიბრძნის მშვენიერება ჩვენ მხოლოდ გონებით შეიძლება დავინახოთ და არა ხორციელი თვალით. გონების ამ უნარს ავგუსტინე უწოდებს გონიერ ნათელს. მისთვის ეს გონიერი ნათელი სწორედ ღმერთია [6, 316] (ამ კონტექსტში საყურადღებოა ავგუსტინეს ადრეული ნაშრომი „მონოლოგებიც“, სადაც ღმერთზე მითითება „აპრიორულად“, თვითრეფლექსიის საფუძველზე ხდება, რადგან ადამიანში არსებული განსჯის უნარი საფუძველია იმისა, რომ დავადგინოთ ერთი უცვლელი ჭეშმარიტება, მაშასადამე, ღმერთი).

პლატონი და მისი მიმდევრები ავგუსტინესთვის ასევე მნიშვნელოვანნი არიან მათი ზნეობრივი სწავლების საფუძველზეც. ზნეობრივი ქმედება ეს არის სვლა სიკეთისაკენ. პლატონთან ის შემეცნების პროცესს უახლოვდება. ასევეა ავგუსტინესთანაც, რადგანაც მასთან ჭეშმარიტების მაძიებელი კატეგორიები (მაგალითად, შემეცნება და სიყვარული) ერთმანეთთან თანხვედრაში მოდიან. ეს განპირობებულია პლატონის მოძღვრებაში ერთის ადგილითა და მისი ბუნებით. ერთი და სიკეთე, რომლებიც ერთნი არიან, საბოლოო მიზანს წარმოადგენენ ყოველივესი. შესაბამისად, სათნოებათა სხვადასხვა სახე და შემეცნება პლატონთან თანხვედრაში მოდის, ემთხვევა ერთმანეთს. ამგვარი პრინციპია ქრისტიანობაშიც, სადაც ერთის ადგილზე ღმერთი დგას და მისი ზიარება, შემეცნება, სიყვარული, მიმსგავსება ერთმანეთის თანმხვედრია და, საბოლოოდ, იგივეობრივია [6, 318].

პლატონთან სიკეთის მიღწევა მხოლოდ სათნოებათა მეშვეობითაა შესაძლებელი. ავგუსტინეს აზრით, ეს ღმერთის ძიებითა და მიმსგავსებით ხდება, შესაბამისად, პლატონის ფილოსოფია არის ღვთის სიყვარული. ადამიანი ბედნიერებას პოულობს იმაში, რაც უყვარს და ნეტარებას ანიჭებს. ამგვარი ფორმულირება ცხადს ხდის, რომ ავგუსტინესთვის პლატონის ფილოსოფია არის ღმერთისკენ სწრაფვა [6, 319].

საინტერესოა ავგუსტინეს იმ მოსაზრებების განხილვა, რომლებიც პლატონის ქრისტიანობასთან ასეთი ახლო კავშირის ახსნას ცდილობს. ავგუსტინე ახსენებს პლატონის მოგზაურობებს სოკრატეს სიკვდილის შემდეგ. ამით წარმოჩენილია ის სავარაუდო არეალები, სადაც შესაძლებელია პლატონს ჰქონოდა შესაძლებლობა ძველაღთქმისეულ წიგნებთან ზიარებისა. ავგუსტინე უარყოფს შეხედულებებს იმის შესახებ, რომ პლატონი ეგვიპტეში ყოფნისას იერემიას უსმენდა, ის ვერც ბიბლიის წიგნების ბერძნულ თარგმანს - სეპტუაგინტას მოესწრებოდა. სავარაუდოდ, მას ვინმე ზეპირი მთარგმნელისგან უნდა მოესმინა ღვთის სიტყვა. ეს აისახა კიდეც მის ფილოსოფიაზე [6, 322].

პლატონური ფილოსოფიისა და ქრისტიანული მოძღვრების მსგავსებას ავგუსტინე სხვა ადგილზეც აღნიშნავს. ტრაქტატში „ჭეშმარიტი სარწმუნოებისათვის“ ის ხაზს უსვამს პლატონის სავარაუდო დამოკიდებულებას მომავალი მოვლენებისადმი, კერძოდ კი, ქრისტიანობისადმი. ავგუსტინე ამბობს, რომ პლატონის აზრით, მისი დებულებების განხორციელება მხოლოდ ღმერთკაცის მიერაა შესაძლებელი. ის რომ ქრისტიანული მოძღვრების გამოჩენის მოწმე ყოფილიყო, უთუოდ იტყოდა, რომ პლატონიზმის ნამდვილმა არსმა ხორცი სწორედ ქრისტიანობაში შეისხა [4, 227].

ავგუსტინე, ასევე, რწმენისა და ფილოსოფიის დაკავშირების კონტექსტში, წმინდა წერილის შესანიშნავ განმარტებებს გვთავაზობს. ამგვარი განმარტება, ერთი მხრივ, ქრისტიანობას აფუძნებს მყარ რაციონალურ საფუძველზე პლატონის ავტორიტეტის წყალობით, მეორე მხრივ კი, პლატონის ფილოსოფიას საღვთო გამოცხადების ამსახველად წარმოადგენს. დაბადების წიგნის დასაწყისში ნახსენებ „ცა და მიწა“-ს (დაბ. 1.1) ის პლატონისეულ მიწასა და ცეცხლს ადარებს, პლატონის მომდევნო, დამაკავშირებელ ელემენტებს - ჰაერსა და წყალს კი ასევე დაბადების წიგნის ციტატას უკავშირებს: „სული ღვთისა იძვროდა წყლებს ზემოთ“ (დაბ. 1.2). ავგუსტინეს აზრით, მოძღვრება ოთხი ელემენტის შესახებ სწორედ წმინდა წერილიდან იღებს დასაბამს.

ფილოსოფიისა და ქრისტიანობის მიმართების კონტექსტში არ უნდა გამოგვრჩეს ავგუსტინეს აზრი ქრისტიანობის შესახებ ფილოსოფიისგან დამოუკიდებლად. ის მიიჩნევს, რომ ფილოსოფია ქრისტიანულ რელიგიას სამი საკითხის წარმოჩენით შეიძლება ენათესავებოდეს; ესენია: ყოფიერების საწყისი, სწავლების ჭეშმარიტება და ბედნიერების წყარო. აქედან გამომდინარე, ის მოაზროვნეები, რომლებიც სრულ უმრავლესობას წარმოადგენენ ანტიკური სააზროვნო სივრცისა და რომლებიც არ მოდიან თანხმობაში ქრისტიანობასთან ამ სამ კომპონენტში, ავგუსტინესთან მძაფრად არიან დაკნინებულნი.

ეს სამი კომპონენტი, ნეტარი ავგუსტინეს აზრით, განაპირობებს იმას, რომ ქრისტიანს შეუძლია ჭეშმარიტებას ფილოსოფიის გარეშეც სწვდეს. ქრისტიანობას აქ თავისთავადი ღირებულება აქვს ფილოსოფიასთან შედარებით. მასში ეს სამი კომპონენტი დამოუკიდებლად ხორციელდება. ქრისტიანმა, შესაძლოა, არ იცოდეს ბერძნული და ლათინური ტერმინები, ფიზიკა, ლოგიკა და ა.შ. მაგრამ ღვთის სიტყვის ცოდნით, მასთან ურთიერთობით, ის ყველა ამათზე აღმატებულია. ქრისტიანობა ავგუსტინესთან გვევლინება როგორც „ჭეშმარიტი თეოლოგია“ და როგორც „ჭეშმარიტი ფილოსოფია“, რამდენადაც შემეცნება, აზროვნება მასთან ღვთისაკენ მიმავალი ერთ-ერთი გზაა [6, 320-321].

ავგუსტინესთვის წმინდა წერილი უპირველესი ავტორიტეტია. მისი შეფასებებიც ფილოსოფოსთა უმრავლესობის მიმართ გარკვეულწილად სწორედ პავლე მოციქულის ეპისტოლეებითაა ნაკარნახევი. მაგრამ კოლასელთა მიმართ ეპისტოლის ერთ-ერთი ფრაგმენტი - „არავინ გაცთუნოთ სიბრძნისმეტყველებითა და ფუჭი საცთურით, კაცთა გადმოცემებისა თუ ქვეყნის საწყისთა თანახმად, და არა ქრისტეს მიხედვით“ (კოლ. 2.8) - ყველას არ მიეყენება. ავგუსტინე, ფილოსოფიისადმი გარკვეული სიმპათიების გამო, ასევე ახსენებს არეოპაგის შემთხვევას და სხვა ფრაგმენტებს პავლე მოციქულის ეპისტოლეებიდან (ამის მაგალითად შეგვიძლია მოვიყვანოთ ფრაგმენტი: „ვინაიდან რაც შეიძლება იცოდე ღმერთზე, ცხადია მათთვის, რადგანაც ღმერთმა განუცხადა მათ. და მართლაც, მისი უხილავი სრულყოფილება, წარუვალი ძალა და ღვთაებრიობა, ქვეყნიერების დასაბამიდან მისსავ ქმნილებებში ცნაურდება და ხილული ხდება“ (რომ. 1.19-20)).

*  *  *

ავგუსტინეს მიერ ფილოსოფოსთა და, განსაკუთრებით, პლატონისა და პლატონიკოსთა ნააზრევის განხილვა ემსახურება იმ მიზანს, რომ ქრისტიანთა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში სწორი ორიენტირები დასახოს. მაგალითად, მის ნაშრომში „ღვთის ქალაქი“, ავგუსტინე განიხილავს იმ მიზეზებს, რამაც რომის დაცემა და რომაული საზოგადოების დაქვეითება გამოიწვია. ცხადია, იგი ხაზს უსვამს მორალურ და რელიგიურ ფაქტორებს. შესაბამისად, მის მიერ ანტიკური ფილოსოფიის მოდელთა მიმოხილვაც ამ კუთხით უნდა გავიგოთ. ავგუსტინეს აზრით, პლატონური ფილოსოფია საზოგადოების სწორი განვითარების ერთ-ერთი საფუძველია.

აღსანიშნავია, რომ ნეტარი ავგუსტინეს პოზიციები ამ საკითხებში უახლეს დროშიც აქტუალურია. მაგალითად, XX საუკუნის დიდი ფრანგი ქრისტიანი ფილოსოფოსის, ჟაკ მარიტენის აზრით, „ნეტარი ავგუსტინეა მამა დასავლეთის ქრისტიანული ცივილიზაციისა, თანამედროვე სამყარო კი (მთელი მისი სიფრთხილისა და ცდომილებების მიუხედავად) კვლავინდებურად ხსენებული ცივილიზაციის თანამონაწილეა“ [3, 9]. შესაბამისად, ამ თანამონაწილეობიდან გამომდინარე, ქრისტიანობისა და ფილოსოფიის თანამშრომლობის მისეული მოდელიც არ უნდა კარგავდეს ღირებულებას. მარიტენის აზრით, თანამედროვე სამყაროში საორიენტაციო ღირებულებების ჩამოსაყალიბებლად ადამიანებს სჭირდებათ ფილოსოფოსები, მეტადრე კი ქრისტიანი ფილოსოფოსები. მარიტენისთვის განსაკუთრებით ღირებულია სოკრატეს ფიგურა, როგორც ხატი ფილოსოფოსისა. ავგუსტინეს მსგავსად, მარიტენიც ხაზს უსვამს მეტაფიზიკის და მორალის ფილოსოფიის მნიშვნელობას ადამიანის ცხოვრებაში. პირველი მათგანი „ადამიანის მარადიულ ღირებულებებს წარმოაჩენს, აგულიანებს წმინდა, დაუინტერესებელი შემეცნებისადმი, იმ საფუძველმდებარე რეალობათა წვდომისკენ, საგნის, გონითი სულის, თავად ადამიანის რაობას, ღმერთს - უზენაეს და ყოველივე იმისგან დამოუკიდებელ არსებას რომ ეხება“ [3, 12]. ადამიანის პრაქტიკული საქმიანობა, მოღვაწეობა კი განპირობებულია სწორედ ამ საკითხებისადმი ჩვენი დამოკიდებულებით. მორალის ფილოსოფიის მეშვეობით კი გვეძლევა „ადამიანთა ქცევის, მართლაც, ნორმალური წესების გამიჯვნის შესაძლებლობა მათივე ქცევის იმ წესებისგან, სტატისტიკური მონაცემების თანახმად რომ ჭარბობენ [3, 18]. სოკრატული ფილოსოფიის აქტუალობის საკითხი მარიტენთან ქრისტიანობის კონტექსტში განიხილება. ქრისტიანული ფილოსოფია საზოგადოება სასიცოცხლოდ საჭიროებს. მორალის ფილოსოფიითა და მეტაფიზიკით გაჯერებული ქრისტიანული მოძღვრება, მარიტენის აზრით, ისევე, როგორც ავგუსტინესთან, საზოგადოებას სწორი ვექტორების დადგენაში დაეხმარება.

ამგვარად, უნდა აღვნიშნოთ, რომ ნეტარი ავგუსტინე იძლევა ანტიკური ფილოსოფიისა (კერძოდ, პლატონური ფილოსოფიის) და ქრისტიანული სარწმუნოების ერთგვარ სინთეზს. ფილოსოფიის ისტორიაში ამ კუთხით დიდ მნიშვნელობას იძენს ავგუსტინეს ნააზრევის ინტერკულტურული განზომილება. გარდა ამისა, შეგვიძლია ვისაუბროთ თანამედროვე ქრისტიანული ფილოსოფიის კონტექსტში მის უდიდეს მნიშვნელობაზე. პროფ. თენგიზ ირემაძეს რომ დავესესხოთ, ღირებულებითი ვაკუუმის დაძლევის სურვილი ძველი კონცეპტების განახლების პრობლემას წარმოშობს. ამ „ძველ“ („ახალ“) კონცეპტს „ქრისტიანული პლატონიზმის“ პროექტი შეიძლება ვუწოდოთ. ქართველი ფილოსოფოსის აზრით, სოკრატულ-პლატონური პარადიგმების რეაქტუალიზაცია ადამიანისა და სამყაროს სრულყოფილებისკენ შეცვლის გზას წარმოადგენს. შუა საუკუნეების ქრისტიანული ფილოსოფიის მიერ ამ კონცეპტების სრულყოფა მოხდა, ამ სრულქმნილი კონცეპტების რეაქტუალიზაცია კი თანამედროვე ფილოსოფიის უმთავრესი ამოცანაა, „რადგან სწორედ ამ სახის სიბრძნის გათავისებისა და გათვალისწინების მეშვეობითაც არის შესაძლებელი ჩვენს რეალობაში არსებული დაპირისპირებებისა და წინააღმდეგობების დაძლევა, მათი გადალახვა და სამყაროს მორალური გაუმჯობესება“ [2, 37].

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. თევზაძე, გ.: „შუა საუკუნეების ფილოსოფიის ისტორია“, თბილისი: „თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა“, 1996.
2. ირემაძე, თ.: „ფილოსოფია და მსოფლსიბრძნე“, წიგნში: ჟ. მარიტენი, ფილოსოფოსი ქალაქში, თ. ირემაძე, ფილოსოფია და მსოფლსიბრძნე, თბილისი: „ნეკერი“, 2018.
3. მარიტენი, ჟ.: „ფილოსოფოსი ქალაქში“, თარგმნა ნ. კოპალეიშვილმა, წიგნში: ჟ. მარიტენი, ფილოსოფოსი ქალაქში, თ. ირემაძე, ფილოსოფია და მსოფლსიბრძნე, თბილისი: „ნეკერი“, 2018.
4. ნეტარი ავგუსტინე: „ჭეშმარიტი სარწმუნოებისათვის“, თარგმნა ვ. ბურკაძემ, კრებულში: სიტყვა მართლისა სარწმუნოებისა, ტ. 3, თბილისი: „ხელოვნება“, 1993.
5. Augustine: Earlier writings, edited and translated by J. Burleigh, SCM press,1953.
6. Aurelius Augustine: The city of god, translated by M. Dodds, Edinburg, T. & T. Clark, 1913.
7. Gilson, E.: God and Philosophy, published by Indiana University, 1941.
8. The Confessions of St. Augustine, translated by E. Pusey, London, J.M. Dent & Sons LTD, 1907.