ინტერვიუ მიტროპოლიტ გრიგოლ ბერბიჭაშვილთან
20.06.2020
პეტრიწის პორტალი გთავაზობთ ინტერვიუს ფოთისა და ხობის მიტროპოლიტ გრიგოლთან (ბერბიჭაშვილი). მიტროპოლიტი გრიგოლი არის საქართველოს საპატრიარქოს გამომცემლობისა და რეცენზირების დეპარტამენტის თავმჯდომარე, ახალი საქართველოს უნივერსიტეტის რექტორი, ჟურნალ „უფლის ციხის“ მთავარი რედაქტორი, ფილოსოფიის დოქტორი, პროფესორი.
— მეუფე გრიგოლ, მოგესალმებით. თქვენი ნებართვით, ინტერვიუ დავიწყოთ აქტუალურ საკითხზე საუბრით! ამჟამად მიმდინარე ახალი კორონავირუსის კრიზისმა მთელი ჩვენი საზოგადოება შეაშფოთა, რა იქნება თქვენი გზავნილი საქართველოს მართლმადიდებელი მორწმუნეებისადმი?
— მოგესალმებით! ვიდრე თქვენ მიერ დასმულ საკითხს შევეხები, უპირველესად მივულოცავ ახალი საქართველოს უნივერსიტეტს ძალზე საჭირო პროექტის - „პეტრიწის პორტალის“ დაწყებას. ნიშანდობლივია, რომ კავკასიური ფილოსოფიისა და თეოლოგიის სამეცნიერო კვლევითი არქივის ამ ინიციატივამ ძალიან მოკლე დროში მიიპყრო მკითხველის ყურადღება და პროექტს უკვე გაუჩნდა თავისი მუდმივი მომხმარებელი.
ახლა კი თქვენ მიერ დასმულ კითხვას მივუბრუნდეთ!
სხვადასხვა სახის კრიზისები მუდამ ახლდა და დღესაც ახლავს სამყაროს ყოფას; ალბათ გარდაუვალიც კია ცხოვრება მათ გარეშე. ეს კრიზისები არის სამყაროს, ან კონკრეტული ქვეყნების, მათი ეკონომიკებისა თუ სულიერი მდგომარეობის, სიცოცხლისუნარიანობისა თუ ბრძოლისუნარიანობის რეალური სურათის ამსახველი. საკითხის პრობლემურ ხასიათს კი იმაში ვხედავ, თუ რამდენად შესწევს ადამიანს (თუნდაც, მთელ საზოგადოებას) უნარი, რომ თავი გაართვას ამ კრიზისებით გამოწვეულ კრიტიკულ სიტუაციებს და დაინახოს (აღმოაჩინოს) მათში ახალ შესაძლებლობათა სპექტრი; სხვადასხვა სახის კრიზისები ჩვენ შეგვძენს გამოცდილებას, რაც დაგვეხმარება მოსალოდნელი განსაცდელების განჭვრეტასა და შესაძლო დაზღვევაშიც კი.
ახალი კორონავირუსის პანდემიამ მთელი მსოფლიო მოიცვა და ძნელი წარმოსადგენი იყო, რომ საქართველოს და მის მოსახლეობას ეს არ შეხებოდა. შეშფოთება, რაც ამ ვირუსის გავრცელებამ გამოიწვია, უსაფუძვლო არ ყოფილა, მით უფრო, რომ ამ პანდემიამ მრავალი ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა, ხოლო მრავალს კი ჯანმრთელობის მდგომარეობა ძალიან გაურთულა.
მიუხედავად იმისა, რომ სიცოცხლე გრძელდება სიკვდილის შემდეგაც, თითოეული ადამიანის ამქვეყნიური სიცოცხლე, განურჩევლად მისი ასაკისა და ჯანმრთელობის მდგომარეობისა, განსაკუთრებით ძვირფასი და გასაფრთხიელებელია. ამ სამყაროში შემობრძანებული თითოეული ახალი სიცოცხლე არის მთელი სამყაროს ორგანული ნაწილი და იგი თავის თავში ატარებს ენით აუწერელ შესაძლებლობათა პოტენციალს; ამ პოტენციალის რეალიზება სწორედ აქ, ამ ცხოვრებაში ხდება და ამაშია ადამიანის ბედნიერებისა და უბედურების საიდუმლოც.
კორონავირუსმა, როგორც უხილავად მოსიარულე საფრთხემ, რომელმაც შეიძლება სიცოცხლე შეუმოკლოს ადამიანს, და მეტიც, სხვათა დაავადების წყაროდაც აქციოს თვით დაინფიცირებული ადამიანი, სავსებით სამართლიანად შეაშფოთა საზოგადოების ძალიან დიდი ნაწილი. ასეთი განსაცდელის ჟამს ბუნებრივია, რომ ადამიანი თავის სულიერ მზერას მიაპყრობს სამყაროს შემოქმედ ღმერთს, უზენაეს არსებას, თუმცა არანაკლებ მნიშვნელოვანია, რომ გამოვიჩინოთ ე.წ. „გონივრული შიში“, ანუ სიფრთხილე, რაც არის ადამიანის საიმედო თანამგზავრი.
თითოეულ ადამიანს ჩვენს სამწყსოში (და არა მხოლოდ სამწყსოში) ვუსურვებდი მოთმინებას და სიფრთხილეს, ზომიერებას და გონიერებას. განსაცდელებს ვერსად გავექცევით, ვერც დავემალებით, არამედ უნდა ვისწავლოთ მათი გამოცნობა, დაძლევა და გადალახვა. რასაც მე მოგახსენებთ, გახლავთ ჩვეულებრივი რამ. იმედი მაქვს, რომ ღვთის მადლით, ქვეყნის სახელისუფლებო სტრუქტურების გამართული და ურთიერთკოორდინირებული მოქმედებით და ჩვენი მოსახლეობის კეთილგონიერებით ამ განსაცდელს გავუმკლავდებით.
— დღესდღეობით, ალბათ, უკვე უდავოც კია, რომ თანამედროვე სამყაროში ეკლესია დიდი გამოწვევების წინაშე დადგა, ამ გამოწვევათა მნიშვნელოვანი ნაწილი სოციალურ საკითხებს ეხება. როგორ ფიქრობთ, რა უნდა იყოს ეკლესიის საზოგადოებრივი პლატფორმა და რა არის ის მნიშვნელოვანი კომპონენეტები, რომელსაც ეკლესიის სოციალური დოქტრინა უნდა მოიცავდეს?
— თანამედროვე ეპოქა მთელ სამყაროს დიდი გამოწვევების წინაშე აყენებს. არც ეკლესიაა გამონაკლისი, რადგან ის რეალურ დროში ახორციელებს თავის მისიას და მოვალეა გაითვალისწინოს ეპოქის თავისებურებები და იყოს მოქნილი, რათა შეძლოს თანამედროვე საზოგადოებასთან ღვთის სიტყვის მიტანა; თუ ეს ასე არ მოხდება, ეკლესიას (როგორც ინსტიტუციას) და მორწმუნე საზოგადოებას შორის გაჩნდება გაუცხოების კედელი, რაც სულიერი კატასტროფის ტოლფასი მოვლენა იქნება. აღწერილი მდგომარეობის დრამატულობა იმაშია, რომ მსგავს ვითარებაში ქრისტეს ეკლესია არსებითად გაუცხოვდება არათუ მრევლისგან, არამედ თვით მისი დამფუძნებლისგან და იქცევა ერთგვარ კასტად, რაც მის საყოველთაობასთან შეუთავსებელია.
მთავარი გამოწვევა ქრისტეს ეკლესიის წინაშე ყოველთვის იყო და არის ზრუნვა ადამიანზე, რადგან ღმერთის საუფლოში ადამიანია მთავარი ღირებულება; სწორედ მისთვის დააფუძნა ღმერთმა წუთისოფელში თავისი ეკლესია, რათა (როგორც კიდობანში) დაიცვას იგი და დააბრუნოს იქ, საიდანაც პირველი ადამიანები იქნენ განდევნილნი. ამ პერსპექტივაში უნდა დავინახოთ ეკლესიის მისია. მიუხედავად იმისა, რომ ათასწლეულების განმავლობაში იცვლებოდა ადამიანთა საზოგადოების განვითარების ფორმაციები, სოციალური ურთიერთობის ფორმები და საშუალებები, მართვის სისტემები და ა.შ., არსებითად, უცვლელია ეკლესიის მისია; სწორედ ეს გვაფიქრებინებს, რომ მიუხედავად დროისა და ეპოქის სხვადასხვა მახასიათებლებისა, ნებისმიერ ვითარებაში უნდა მონახოს ეკლესიამ გზა, საშუალებები და ფორმები იმისთვის, რომ თავისი პირველადი მისია აღასრულოს. სწორედ ეს ფაქტორები გარდაუვლად გვაყენებს სოციალური დოქტრინის შემუშავების აუცილებლობის წინაშე, რათა გარკვეული დროით, განჭვრეტადი მომავლის პერსპექტივაში პასუხი გავცეთ არაერთ პრობლემურ საკითხს, რაც წარმოიშობა მაღალი ტექნოლოგიებისა და სოციალური ურთიერთობის ახალი ფორმების გაჩენის კვალდაკვალ.
დარწმუნებით შემიძლია ვთქვა, რომ სოციალური დოქტრინა (თუნდაც სხვა სახელი დაერქვას მას) ჩვენს საზოგადოებაში მრავალთათვის გახდებოდა ერთგვარი დამხმარე სახელმძღვანელო ქრისტიანული ცხოვრების სწორად ორგანიზებისა და მართვის საკითხებში; ჩვენ უნდა ვემსახუროთ ღმერთს და არა დროს; სწორედ ამიტომაც უნდა გავითვალისწინოთ დროის თავისებურებები, რომ გარკვეულმა სიახლეებმა და დროის ცვალებადმა ხასიათმა, ადამიანი არ დააბნიოს, არამედ საკადრისი პასუხი გასცეს დროის გამოწვევებს.
მსოფლიო ეკლესიაში არსებულ კანონიკურ სამართალთან ერთად ასეთი დოკუმენტის არსებობა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია. ეს თემა მრავალი წელია მაფიქრებს და წლების წინ წმიდა სინოდზეც კი მქონდა ამის შესახებ მოხსენება.
ეკლესიის სოციალურ დოქტრინაში, ნათლად იქნება გამოკვეთილი ის მნიშვნელოვანი კომპონენეტები, რომლებიც მაქსიმალურად მოიცავს ჩვენი ცხოვრების ყველა იმ სფეროს და საკითხს, რაც არაერთ კითხვას ბადებს თანამედროვე ქრისტიანის წინაშე. ამის პარალელურად ბუნებრივად და ნათლად გამოიკვეთება ის საზოგადოებრივი პლატფორმაც, რომელიც ეკლესიის მოღვაწეობას კიდევ უფრო ქმედითს გახდის და მის საქმიანობას შემატებს ეფექტურობას.
ეკლესიის სოციალური დოქტრინის საკითხი ჯერჯერობით ისევ იდეისა და სურვილის დონეზე რჩება; ობიექტურ მიზეზთა გამო ნაკლებად სავარაუდოა, რომ უახლოეს მომავალში დაიწყოს ეს პროცესი, მაგრამ სამომავლოდ ეს აუცილებლად მოხდება; უბრალოდ, ამის გარდაუვალი აუცილებლობა არსებობს. ...და როცა ეს შესაძლებელი გახდება, სხვადასხვა მიმართულებით შეიქმნება თემატური სექციები, რომელთა შემადგენლობაშიც შევლენ ღვთისმეტყველების, ქრისტიანული ფილოსოფიის, კანონიკური სამართლის, მედიცინის და მეცნიერების სხვა დარგთა მაღალკვალიფიციური წარმომადგენლები. ეს გახლავთ საკმაოდ შრომატევადი და უაღრესად საპასუხისმგებლო საქმე. შესაბამისად, ამ დოკუმენტის მნიშვნელობიდან გამომდინარე, მისი მიღება, ვფიქრობ, მოხდება გაფართოებულ საეკლესიო კრებაზე; ეს გახსნის ახალ შესაძლებლობებს ჩვენი სულიერი ერთობის განვითარებისა და საღვთო წიაღში ურთიერთდაახლოების გზაზე.
— თქვენ, საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიაში რამდენიმე საინტერესო საგანმანათლებლო პროექტი წამოიწყეთ; ხშირად, იმისაც აღნიშნავთ, რომ საბჭოთა სისტემამ აუნაზღაურებელი ზიანი მიაყენა ქართულ საღვთისმეტყველო განათლებას, ამავდროულად გასათვალისწინებელია ისიც, რომ საღვთისმეტყველო განათლება, სხვადასხვა მიზეზთა გამო, თითქოს პოპულარული არ არის ახალგაზრდებში, რას ფიქრობთ, როგორი უნდა იყოს საღვთისმეტყველო განათლების მოდელი საქართველოში?
— ეს ნამდვილად ასეა! ჩემი განსაკუთრებული ინტერესის სფერო არის განათლება. 1991 წლიდან ვცდილობდი ელემენტარული ქრისტიანული ცოდნის შეძენაში დავხმარებოდი ადამიანებს, თუმცა უკიდურესად მწირი იყო ქრისტიანული რწმენის გასაცნობად საჭირო ლიტერატურა, ჟურნალ-გაზეთები; თუ რამ იყო, ისიც რუსულ ენაზე იყო; თვით სემინარიასა და აკადემიაში სწავლის დროსაც მსგავსი პრობლემების წინაშე ვიდექით; ვსწავლობდით მეცხრამეტე საუკუნის რუსეთში გამოცემული სახელმძღვანელოებით და პედაგოგ-მასწავლებელთა მიერ შედგენილი კონსპექტებით. ეს სულ დარდად მქონდა და ამიტომ ვცდილობდი მცირედი მოკრძალებული წვლილი შემეტანა ამ საქმეში. თავდაპირველად საგამომცემლო საქმიანობას შევუდექი თანამოაზრეებთან ერთად; შემდგომში ამას მოჰყვა სრულიად საქართველოს კათოლიკოს–პატრიარქის დალოცვით და მხარდაჭერით ოზურგეთში: წმიდა ნინოს სახელობის გიმნაზიის დაფუძნება, საღვთისმეტყველო კურსების ორგანიზება პედაგოგებისთვის, შემდეგ სენაკში – ზემო თეკლათის დედათა მონასტერთან დაფუძნდა გოგონებისთვის წმ. ნინოს სახ. გიმნაზია-პანსიონი, სენაკის N1 საჯარო სკოლის ბაზაზე პედაგოგების დასახმარებლად ორგანიზება გავუკეთეთ წმ. ნინოს სახ. სასულიერო სასწავლებელს, ანალოგიურმა სასწავლებელმა დაიწყო ფუნქციონირება ხობში წმ.ანდრია მოციქულის მფარველობის ქვეშ, ხობშივე დავაფუძნეთ ეპარქიასთან არსებული სახელოვნებო სასწავლებელი, ქალაქ ფოთში დაფუძნდა და ამოქმედდა – წმიდა ნიკოლოზის სახ. დაწყებითი გიმნაზია, წმიდა ნიკოლოზის სახ. ზოგადსაგანმანათლებლო საშუალო სკოლა, გრიგოლ ღვთისმეტყველის სახ. საღვთისმეტყველო-კატეხიზატორული სასწავლებელი, სასულიერო სემინარია, ფაზისის საღვთისმეტყველო-ფილოსოფიური აკადემია და ბოლოს „ახალი საქართველოს უნივერსიტეტი“. ასეთია ამ მიმართულებით განვლილი გზა და გაწეული საქმიანობა, რაც შეუძლებელი იქნებოდა იმ პროცესების გარეშე, რაც საქართველოს სახელმწიფოებრივ დამოუკიდებლობის აღდგენას უკავშირდება, რადგან ამან ახალი შესაძლებლობები შექმნა ეკლესიის წიაღში საგანმანათლებლო საქმიანობის განვითარებისთვის.
მართლაც უტყუარი ფაქტია, რომ საბჭოთა სისტემამ აუნაზღაურებელი ზიანი მიაყენა ქართულ საღვთისმეტყველო განათლებას. ახალგაზრდებში შეინიშნება საღვთისმეტყველო განათლებისადმი ინტერესის კლების ტენდენცია, იმასთან შედარებით, ვიდრე ეს იყო 1986 წლიდან დაწყებული და შემდგომი 20–25 წლის მანძილზე. ამას, რა თქმა უნდა, აქვს თავისი მიზეზები, რაც ღრმა ანალიზს საჭიროებს.
მოკლედ რომ გიპასუხოთ, ადრეც მიმაჩნდა და დღესაც ვფიქრობ, რომ განათლება (რაც შედარებით მეტს ნიშნავს, ვიდრე უბრალოდ შიშველი ცოდნაა) არის მთავარი მამოძრავებელი საზოგადოების ზრდისა და მისი გაკეთილშობილების გზაზე. ამით იყო განპირობებული საეკლესიო განათლების სფეროსთან დაკავშირებული ჩვენი აქტიური საქმიანობა. განვლილმა წლებმა გამოცდილებაც მეტი შეგვძინა და დამანახა ამ სფეროს ის სირთულეები, რაც განათლების რეფორმისა და საგანმანათლებლო სისტემის სრულყოფის ისედაც (ობიექტურად) საკმაოდ რთულ პროცესს კიდევ უფრო მეტად ართულებს, თუმც კი მაინც ვითარდება.
ნებისმიერი საგანმანათლებლო დაწესებულების საფუძველში ჩადებულია დარგის განვითარების ზოგადი კონცეფცია, რასაც უკვე ეფუძნება ამა თუ იმ კონკრეტული სასწავლო დაწესებულების კონცეფცია. მე ვფიქრობ, რომ ჯერ კიდევ დიდი სამუშაო გვაქვს წინ იმისთვის, რომ გავცდეთ რელიგიური განათლების იმ კონცეფციას და სწავლების იმ სტილს, რაც რევოლუციამდელ რუსეთის იმპერიაში იყო დანერგილი; რადგან, სხვა მიზეზთა შორის, რაოდენ უცნაური და პარადოქსულიც არ უნდა იყოს, სწორედ ამანაც შეუწყო ხელი ათეისტური ტენდენციების გაძლიერებას და რევოლუციური მოძრაობის მომწიფებას, რომლის მოწინავე ხაზზეც აღმოჩნდა არაერთი სემინარიელი. ეს ფენომენი, როგორც ისტორიული გამოცდილება, გასათვალისწინებელია, რადგან ისტორიას გამეორებითობა ახასიათებს და, როგორც წესი, ყოველი ახალი ფაზა არ არის იგივე, არამედ არის უარესი. ამ პრობლემის იდენტიფიცირებისა და მისი დაძლევის გარეშე ის მრავალმხრივი რესურსი, რაც განათლების საქმეს ხმარდება, ვერ მოიტანს სასურველ შედეგს და ეს პირდაპირ ასახვას ჰპოვებს არა მხოლოდ სულიერ, არამედ პოლიტიკურ ცხოვრებაზეც კი.
— ეკლესია კონსერვატიული ინსტიტუციაა, საქართველოში ბევრი კონსერვატორი ცხოვრობს, რომელთა დიდი ნაწილი მართლმადიდებელი ეკლესიის აღმსარებელია, თუმცა, ხშირად იქმნება განცდა, რომ მათ ერთ ნაწილს კონსერვატიზმი ესმის, როგორც მხოლოდ ცალკეული ზნეობრივი ნორმების ზედამხედველობა და უგულველყოფენ ან მეორეხარისხოვან საკითხებად მიიჩნევენ კონსერვატიზმის ისეთ ფუნდამენტურ ელემენტებს, როგორიცაა ეროვნული უსაფრთხოება, სუვერენიტეტი, კანონის უზენაესობა და სამოქალქო საზოგადოება, როგორია თქვენი პოზიცია?
— საკითხი, რომელიც თქვენ დასვით, პირდაპირ კავშირშია განათლების თემასთან, რის შესახებაც ზემოთ ვისაუბრე, რადგან საეკლესიო საგანმანათლებლო დაწესებულებები, განსაკუთრებით კი საღვთისმეტყველო სასწავლებლები, თავისი საგანმანათლებლო საქმიანობას მიმართავენ სტუდენტებისკენ, რომლებიც ეუფლებიან საბაკალავრო, სამაგისტრო ან სადოქტორო პროგრამებს, შემდგომ კი, მათი საშუალებით მიღებული ცოდნა გადაეცემა მრევლს და ფართო საზოგადოებას, რაც პირდაპირ ასახვას ჰპოვებს საზოგადოებრივ განწყობებსა და სოციალურ ურთიერთობებზე. იმის გათვალისწინებით, რომ ქართულ სინამდვილეში ეკლესიის როლი განსაკუთრებულია და ამავდროულად სპეციფიკურიც, არსებითი მნიშვნელობა და პირდაპირი გავლენა აქვს საზოგადოებაზე წმიდა სახარებისეული სწავლების, ეკლესიის ისტორიისა და ეკლესიის მამათა სულიერი გამოცდილების ინტერპრეტაციებს.
საზოგადოების თანაცხოვრების ისეთი ფუნდამენტურ ელემენტები, როგორიცაა ეროვნული უსაფრთხოება, სუვერენიტეტი, კანონის უზენაესობა და სამოქალქო საზოგადოება, არის ასევე ჩვენი სპეციფიკის განუყოფელი ნაწილი. ამიტომ მათ უნდა მიეცეს წმიდა სახარებისეულ სწავლებაზე დაფუძნებული არგუმენტირებული განმარტება და არა იმგვარი, რაც, პირიქით, კონფრონტაციისა და კონფლიქტებისკენ არის მიმართული.
— ალბათ, დაგვეთანხმებით, რომ ეკლესია ინტელექტუალური გამოწვევების წინაშეც დგას. თანამედროვე ათეიზმი და აგნოსტიციზმი, ხშირად კამპანიური სახით, ეკლესიის საფუძველმდებარე მოძღვრებებს ეჭვის ქვეშ აყენებს. თქვენი აზრით, როგორი უნდა იყოს ეკლესიის პასუხი ამ გამოწვევებზე?
— ათეიზმი და აგნოსტიციზმი (თავისი სხვადასხვა გამოვლინებით) სიახლეს არ წარმოადგენს, მაგრამ საყურადღებო და ნიშანდობლივია, რომ თქვენ საუბრობთ თანამედროვე ათეიზმის შესახებ. 29 წელია, რაც საბჭოთა კავშირი აღარ არსებობს, მაგრამ საბჭოური მენტალობა აგრძელებს არსებობას იმ ეპოქაში დაბადებული ადამიანების ქვეცნობიერ შრეებში, და ეს ხდება თითქმის გამონაკლისების გარეშე; ამიტომ ხშირია შემთხვევები, როცა ადამიანები, რომლებიც თავის იდენტიფიცირებას ახდენენ ქრისტიანობასთან, ფორმალურად კი არიან ქრისტიანები, მაგრამ მსჯელობენ ათეიზმისთვის დამახასიათებელი კატეგორიებით, მათი აზროვნება საზრდოობს საბჭოთა პარადიგმებით, მათი წარმოდგენები ხშირად – კარიკატურულია, მოქმედებები კი – კერპთაყვანისმცემლური; არის კიდევ ღმერთზე გაბოროტებულ ადამიანთა წყებაც; რა პასუხი შეიძლება გასცეს ეკლესიამ ყოველივე ამას?
ამაზე ერთადერთი პასუხი არსებობს – ეს არის ჭეშმარიტების მუდმივი დამოწმება კვალიფიციური და მართალი სიტყვით, კონკრეტული საქმით, ყველა იმ გზითა და საშუალებით, რასაც გვთავაზობს თანამედროვე პირობებში არსებული შესაძლებლობები. მოგეხსენებთ, რომ სამყარო სიტყვით შეიქმნა, მაგრამ ეს არ არის ის სიტყვა, რომელიც მხოლოდ ჰაერს არხევს, არამედ ეს გახლავთ სიტყვა შემოქმედი, ღვთაებრივი ენერგიით დატვირთული, სიტყვა – ლოგოსი. ამ სიტყვისადმი ერთგულება შეგვაძლებინებს ნებისმიერ განსაცდელთან გამკლავებას.
ღმერთი დაგლოცავთ და მოგანიჭებთ სიხარულს. წარმატებებს გისურვებთ.