დემოკრატიული სუვერენობა

15.10.2023

წინამდებარე ტექსტი წარმოადგენს პოლიტიკურ მეცნიერებათა დოქტორის გიორგი გიგაურის ნაშრომის - „დემოკრატიული სუვერენიტეტის მოდელი და ლიბერალური მოქალაქეობის პარადოქსი ამერიკის შეერთებული შტატების, დიდი ბრიტანეთის და გერმანიის მაგალითებზე“ (2015 წ.) - ერთ-ერთ თავს.

1. სუვერენობა, როგორც პოლიტიკური კონცეფცია

„შეზღუდვის პოლიტიკა“ გაერთიანებულ სამეფოში სუვერენიტეტის განხორციელებიდან მომდინარეობს. სუვერენიტეტი, პირველ რიგში, პოლიტიკური კონცეფციაა. ლიბერალურ დემოკრატიაში ის განისაზღვრება, როგორც თვითგარკვევა და ავტონომია, როდესაც მოქალაქეები „ქვეყნის ჭეშმარიტი სუვერენები არიან [...] და არავინ ჰყავთ სამართავი საკუთარი თავის გარდა“ (Chisholm Exp v. Georgia). სუვერენიტეტი ეფუძნება დემოკრატიულ მმართველობას, როდესაც მოქალაქეებს შეუძლიათ საკუთარი უფლებების განხორციელება ქვეყნის სახელმწიფო მმართველობის წევრების არჩევით.

ეს ფუნქცია განსაზღვრავს ურთიერთდამოკიდებულებას მოქალაქის უფლებებსა და უცხოელის უფლებებს შორის დემოკრატიულ სახელმწიფოში. თუმცა, ადამიანის უფლებების განვითარებას მნიშვნელოვანი ირიბი შედეგი ჰქონდა თავშესაფრის მაძიებლებისთვის, რადგან ის ემსახურებოდა მათ დაცვას პირდაპირი დემოკრატიული კონტროლისაგან განცალკევებული წესით. ამრიგად, წარმოიშვა დაძაბულობა, ერთი მხრივ, სუვერენიტეტსა და, მეორე მხრივ, უცხოელების უფლებებს შორის.

ამ ქვეთავში წამოყენებულია მ. ჯ. გიბნის საპირისპირო არგუმენტები. გიბნი ამტკიცებს, რომ თავშესაფართან დაკავშირებული ლიბერალური პარადოქსი ასახავს სახელმწიფოების დემოკრატიულ და ლიბერალურ ფასეულობებს შორის არსებულ უფრო ღრმა წინააღმდეგობას. როგორც ზემოთ იქნა აღნიშნული, დემოკრატია და ადამიანის უფლებები გამოხატავს შინაგან დაპირისპირებას სუვერენობასა და ლიბერალიზმს შორის თავშესაფრის კონტექსტში. თუმცა, ჩემი აზრით, ეს ორი თეორია ერთმანეთს კი არ უპირისპირდება, არამედ ერთმანეთს ავსებს უცხოელების უფლებების თვალსაზრისით. დემოკრატია, პირველ რიგში, უნდა განისაზღვროს მისი „მარეგულირებელი იდეალების“ (სახალხო კონტროლი და პოლიტიკური თანასწორობა) თვალსაზრისით და მხოლოდ ამის შემდეგ უნდა განვსაზღვროთ ის მისი პოლიტიკური ინსტიტუტების (უმრავლესობის მმართველობა) თვალსაზრისით.

ასეთი განსაზღვრების შემდეგ ნაჩვენები იქნება, რომ პოლიტიკური ინსტიტუტების (განსაკუთრებით, უმრავლესობის მმართველობის) დემოკრატიული ხასიათი მომდინარეობს მათი უნარიდან, განავითარონ დემოკრატიის მარეგულირებელი იდეალები და ეს ინსტიტუტები აღარ არის დემოკრატიული მას შემდეგ, რაც დაიწყება საფრთხის შექმნა ამ იდეალებისთვის. სახელმწიფოს საქმიანობის სასამართლო შეზღუდვა არ უთხრის ძირს მის სუვერენიტეტს, არამედ არის მისი დემოკრატიული არსებობის უმნიშვნელოვანესი ელემენტი, რის მაგალითსაც წარმოადგენს ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებული ბოლო დროის სასამართლო საქმეები. ამ საკითხის ძირითად პრობლემას ის წარმოადგენს, რომ თანასწორი საბაზო უფლებებით სარგებლობა ქმნის საფუძველს დემოკრატიისთვის და, აქედან გამომდინარე, არ შეიძლება იყოს არადემოკრატიული ამ უფლებების სამართლებრივი დაცვა უმრავლესობის მიერ მიღებული გადაწყვეტილების დამოუკიდებლად.

გასული ათწლეულის განმავლობაში ადამიანის უფლებებსა და დემოკრატიას შორის სტრუქტურული და ინსტიტუციური დაახლოების მოწმენი ვიყავით. ეს ორი დოქტრინა არ უნდა მოექცეს ერთ კატეგორიაში და არც მთლიანად უნდა განცალკევდეს ერთმანეთისაგან. მათი განხილვა უნდა მოხდეს, როგორც ურთიერთდამოკიდებულებაში არსებულის და ერთმანეთის გამაძლიერებლის, ანუ დიალექტიკურ ურთიერთდამოკიდებულებაში. დემოკრატია მხოლოდ იმ პოლიტიკურ ჩარჩოს როდი უზრუნველყოფს, რომლის შიგნითაც შეიძლება გარანტირებული იყოს ადამიანის უფლებები. დემოკრატიასა და ადამიანის უფლებებს შორის ძირითადი კავშირი მოცემულია ადამიანის უფლებების მსოფლიო დეკლარაციის 21-ე და სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო შეთანხმების (ICCPR) 25-ე მუხლებში, რომლებიც იცავს პოლიტიკური მონაწილეობის უფლებას და განსაზღვრავს დემოკრატიას, როგორც ადამიანის უნივერსალურ უფლებას.

ასევე, ადამიანის უფლებების კომისიამ (HRC) თავის რეზოლუციაში 1999/57 გააკეთა დამატებითი აქცენტი დემოკრატიულ და ადამიანის უფლებებს შორის სინთეზზე. ეს რეზოლუცია მხარს უჭერს აზრს, რომ „ადამიანის ყველა უფლების რეალიზაცია [...] აუცილებელია ადამიანის ღირსებისთვის და ადამიანის პოტენციალის სრული განვითარებისთვის და ასევე შემადგენელი ნაწილია დემოკრატიული საზოგადოებისა.“ „არსებითი დემოკრატიის“, „მომცველი დემოკრატიის“ (inclusiv“ democracy) და „ადამიანის უფლებებზე დაფუძნებული დემოკრატიზაციის“ კონცეფციები მხარს უჭერს ორი დოქტრინის სინთეზს. ამჯერად საჭიროა ამ სინთეზის ზუსტი ფორმისა და ხასიათის ანალიზი.

არსებობს დემოკრატიის მრავალი კონცეპტუალური ვარიაცია: პოლიტიკურმა ანალიტიკოსებმა წინ წამოწიეს სხადასხვა კატეგორიების ერთობლიობა, რომელიც მოიცავს „ნახევრად დემოკრატიას“, „ფორმალურ დემოკრატიას“, „ფასადის დემოკრატიას“ და „ფსევდოდემოკრატიას“, რაც ამჟამად თეორიულ „რუხ ზონას“ შეადგენს.

თუმცა, მიუხედავად პერიფერიული ნაწილების შეუთანხმებლობისა, ამ დოქტრინის ბირთვი ნათლადაა განსაზღვრული. დემოკრატია განსაზღვრულია ძირითადი წამყვანი პრინციპებით და ინსტიტუტების და პრაქტიკების ერთობლიობით, რომელთა მეშვებითაც ხდება ამ პრინციპების რეალიზაცია. მისი არქიმედეს წერტილი, ადამიანის უფლებების პარალელურად, არის თითოეული ადამიანის ღირსება. თუმცა, დემოკრატიას სპეციფიკური ფოკუსი ახასიათებს. ესაა სახალხო კონტროლი და პოლიტიკური თანასწორობა, როდესაც მოქალაქეებს უფლება აქვთ, აკონტროლონ გავლენა უმრავლესობის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებზე. ეს უფლება, ასევე, მოიცავს იმ გარემოებასაც, რომ ასეთი გადაწყვეტილებების კონტექსტში მათ თანასწორი პატივისცემით უნდა მოექცნენ. ეს კონცეფციები მჭევრმეტყველურად იყო გამოთქმული პერიკლეს მიერ: „ჩვენს წყობას დემოკრატია ეწოდება, ვინაიდან ძალაუფლება არა უმცირესობის ხელშია, არამედ მთელ ხალხს ეკუთვნის. ყველა თანასწორია კანონის წინაშე [...] ჩვენ ვემორჩილებით კანონებს, განსაკუთრებით ისეთებს, რომლებიც დაჩაგრულების დაცვას ითვალისწინებს“.

ამ საკითხის დედააზრი ისაა, რომ დემოკრატია, პირველ რიგში უნდა განისაზღვრებოდეს ამ „მარეგულირებელი იდეალების“ თვალსაზრისით, და მხოლოდ შემდეგ - მისი პოლიტიკური ინსტიტუტების თვალსაზრისით. მხოლოდ ინსტიტუციური თვალსაზრისით დემოკრატიის განსაზღვრა ნიშნავს „საშუალებების უზრუნველყოფას საზოგადოების ყველა ფენაში და კონცენტრირებას ფორმაზე, არსის ნაცვლად“. რაც ქმნის ინსტიტუციურ დემოკრატიას, არ არის მისი, როგორც ასეთის, კონვენციური აღიარება, არამედ წვლილი, რომელიც მას შეაქვს დემოკრატიის ძირითადი პრინციპების ჩამოყალიბებაში.

დემოკრატიის განხილვა, როგორც პროცედურებზე დაფუძნებული სისტემის, და არა იდეებზე დაფუძნებული დოქტრინისა, კრიტიკული თვალთახედვის უარყოფას მოასწავებს, რომლის საფიძველზეც ინსტიტუციური მოწყობის განსაზღვრა შეიძლება, როგორც მეტად ან ნაკლებად დემოკრატიულის . ამ ლოგიკით, გაერთიანებული სამეფოს აღიარება, როგორც დემოკრატიისა, ნიშნავს, რომ რა ინსტიტუტებიც არ უნდა ჰქონდეს მას და რა პოლიტიკასაც არ უნდა მისდევდეს ეს სახელმწიფო, ის დემოკრატიული იქნება. ეს კი არ არის სწორი. დემოკრატია არ წარმოადგენს აბსოლუტურ ცნებას, არამედ არის ხარისხის საკითხი და სახელმწიფოს ქმედებების ობიექტური შეფასებისთვის აუცილებელია გარკვეულ პრინციპებზე დაფუძნებული მიდგომა.

იმისთვის, რომ ეს პრინციპები ეფექტური იყოს, ერთი მხრივ, საბაზო დემოკრატიული პრინციპების რეალიზაცია მოითხოვს ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების დაცვას, ხოლო მეორე მხრივ, ეს საჭიროებს პოლიტიკური ინსტიტუტების გარკვეულ ერთობლიობას (არჩევნები, პარტიები, დამოუკიდებელი სასამართლო სისტემა, პარლამენტი და ა. შ.). ამ ინსტიტუტების დემოკრატიული ხასიათი არ მომდინარეობს იმ სახელმწიფოს დემოკრატიული სტატუსიდან, სადაც ხდება მათი განხორციელება, არამედ მათი პრაგმატული საჭიროების ისტორიული მტკიცებულებიდან გამომდინარე „მუდმივი სახალხო კონტროლის და ხალხისადმი მთავრობის ანგარიშვალდებულების უზრუნველყოფიდან“. მაჟორიტარული მოდუს ოპერანდი (უმრავლესობის წესი) საზოგადოების ინტერესების დასაცავად ლიბერალურ დემოკრატიაში ამ კვლევის განსაკუთრებული ინტერესის საგანია. სახალხო კონტროლის კონცეფცია მუშაობს, როგორც თეორიული საფუძველი, რომელზეც გიბნიმ დააფუძნა არგუმენტი იმის შესახებ, რომ საზოგადოების მოთხოვნა თავშესაფართან დაკავშირებული პოლიტიკის შეზღუდვისა, დემოკრატიულია, ვინაიდან ეს წარმოადგენს უმრავლესობის ნების გამოხატულებას.

თუმცა, კონვენციური ხედვის მიუხედავად, უმრავლესობის წესი არ წარმოადგენს დემოკრატიის საბაზო პრინციპს. ის „ადგილით მეორე საუკეთესო პროცედურული ხელსაწყოა უთანხმოებების გადასაწყვეტად, როდესაც სხვა მეთოდები ამოწურულია“. ხმების სათითაოდ დათვლის მაჟორიტარული პროცედურა მომდინარეობს პოლიტიკური თანასწორობის ცნებიდან, სადაც „ყველა დაითვლება, როგორც ერთი, და არც ერთი არ დაითვლება ერთზე მეტად“.

მაგრამ ეს პროცედურა არადემოკრატიული ხდება, როდესაც კი საფრთხეს შეუქმნის პოლიტიკური თანასწორობის პრინციპს. ბრიტანული პრობლემა თავშესაფართან დაკავშირებით ამ ცნებაზე მკვეთრ ფოკუსირებას ახდენს: როდესაც ბრიტანელი ხალხი ხმას აძლევს საზღვრების დახურვის სასარგებლოდ და ამით, შესაძლოა, იწვევს უცხოელების უფლებების დარღვევას, ის აშკარად დემოკრატიულ საშუალებას იყენებს ფაქტობრივად არადემოკრატიული შედეგის მისაღებად. უმრავლესობის წესი ძალაშია მხოლოდ მანამდე, სანამ ის ახორციელებს და არ არღვევს პოლიტიკური თანასწორობის პრინციპს.

სახალხო კონტროლის კონცეფციის შემდეგ ფოკუსირება უნდა მოვახდინოთ პოლიტიკური თანასწორობის ცნებაზე, რომელიც სახალხო კონტროლს ეფექტურ მნიშვნელობას ანიჭებს და მისი ქმედების არეს შემოსაზღვრავს. ადამიანის უფლებები ქმნის კანონის რეჟიმს, რომლის უფლებამოსილება მომდინარეობს კანონის უზენაესობის პრინციპიდან და არა პიროვნებებისგან (და მოსამართლეების გამოცდილებისა და მიუკერძოებლობიდან). დემოკრატია, მეორე მხრივ, მუშაობს პოლიტიკის სფეროში, სადაც მისი უფლებამოსილება გამომდინარეობს მოქალაქეებისგან და რჩება მათ მიმართ ანგარიშვალდებული.

ლეგიტიმურობის ეს კონკურენტული კონცეფციები, შესაძლოა, წინააღმდეგობაში მოვიდეს, როდესაც სასამართლო შეზღუდავს სახელმწიფო პოლიტიკას ადამიანის უფლებების საფუძველზე. თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ ეს დაძაბულობა ასახავს ამ ორი დოქტრინის ურთიერთობას. კანონის უზენაესობის პრინციპი დემოკრატიულ საზოგადოებაში ყოველთვის წინაპირობას და ადამიანის უფლებების დაცვის მთავარ საშუალებას წარმოადგენდა ამ პრინციპის სამუშაო პრაქტიკა უშვებს სასამართლო მმართველობის აღმასრულებელი და საკანონმდებლო მიმართულებიდან გამოყოფას.

კანონის უზენაესობის პრინციპი პირველად ინგლისში შემუშავდა, როგორც ადამიანების და მათი ქონების დაცვის საშუალება „უმრავლესობის ტირანიისგან“, როგორც დემოკრატიული პროცედურის საპირწონე (habeas corpus 16). მედისონის თანახმად, „დემოკრატიები ყოველთვის წარმოადგენდა არეულობისა და შეუთანხმებლობის სანახაობას და ყოველთვის შეუთავსებლად ითვლებოდა პირად უსაფრთხოებასთან, ან საკუთრების უფლებებთან“. მონტესკიე, „ჰორიზონტალური ანგარიშვალდებულების“ კონცეფციაში ორიგინალურად განჭვრეტდა დემოკრატიულ მოდელს, სადაც სასამართლო, აღსრულება და კანონმდებლობა ახერხებს, ერთმანეთის შეზღუდვასა და გაწონასწორებას, რათა უზრუნველყოს სახელმწიფო ქმედებების კანონიერება.

ამის მსგავსად, ალექსის დე ტოკვილი ხაზს უსვამდა სასამართლოების, როგორც დემოკრატიისაგან გადახრების გამსწორებელ როლზე. ადამიანის უფლებებთან ეს კავშირი დადასტურებულია ICCPR -ის მე-14-ე (1) და ECHR -ის მე-6-ე მუხლებში (inter alia, სახალხო მოსმენის უფლება დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი ტრიბუნალის მიერ კანონითაა დადგენილი) და HRC -ის 2000/47-ე და 2002/46-ე რეზოლუციებში, რომელთა თანახმად „[...] დემოკრატიის არსებითი ელემენტები მოიცავს [...] ძალაუფლების გაყოფას [და] სასამართლოს დამოუკიდებლობას“.

სახელმწიფოს საქმიანობის სასამართლო შეზღუდვა არ უთხრის ძირს მის სუვერენიტეტს, არამედ არის მისი დემოკრატიული არსებობის უმნიშვნელოვანესი ელემენტი. დამოუკიდებელი სასამართლო არის დემოკრატიული სახელმწიფოს შემადგენელი ნაწილი, რაც უზრუნველყოფს ჩარჩოს ძირითადი უფლებების უზრუნველსაყოფად. გაერთიანებული სამეფოს შიდა კანონპროექტები, ისევე, როგორც საერთაშორისო ხელშელკრულებები შეზღუდვის საშუალებას იძლევა გარკვეულ გარემოებებში. უფრო მეტიც, მთელი ეროვნული კანონმდებლობა და საერთაშორისო ხელეკრულებების წვდომა იყო მწვავე დისკუსიის, საგულდაგულო განხილვის, საკანონმდებლო ხელისუფლების მიერ ხელმოწერისა და სახალხო რეფერენდუმის საგანი.

აქედან გამომდინარე, სახელმწიფოს ადმინისტრაციის არჩევანის უფლების ნებისმიერი შემდგომი შეზღუდვა უნდა განიხილებოდეს, როგორც დემოკრატიის თვითშეზღუდვის ფორმა, როდესაც ადამიანის უფლებების დაცვა არის „ლიბერალური დემოკრატიების ძირითადი პრინციპი და არა გარედან მიღებული“.

ეროვნული და საერთაშორისო ტრიბუნალები იყენებენ ლიბერალურ ჩარჩოს სახელმწიფოს პოლიტიკის დემოკრატიული „გონივრულობის“ ხარისხის შესამოწმებლად და განიხილავენ მის მისაღებობას მიუკერძოებელი (ადამიანის უფლებების) კრიტერიუმების მეშვეობით. ეს კრიტერიუმები შემუშავებული იყო დემოკრატიული მიზნების შესანარჩუნებლად და მიღებული იყო დემოკრატიული საშუალებებით. ამრიგად, (განსაკუთრებით, თავშესაფრის შემთხვევაში) შეიძლება ითქვას, რომ მოსამართლეები ხალხის ჩამოყალიბებულ ნებას ანხორციელებენ, მიუხედავად მიგრანტების საწინააღმდეგოდ დროებით გაჩენილი სახალხო მღელვარებისა ან წინარე განსჯებისა.

ამ საკითხის წინ წამოწევა მოხდა ევროპის სასამართლოზე საქმით „რეფა ფართიზი თურქეთის წინააღმდეგ“, სადაც გასათვალისწინებული იყო ურთიერთდამოკიდებულება დემოკრატიასა და ადამიანის უფლებებს შორის. თავის ვერდიქტში, მოსამართლეებმა, დაადგინეს, რომ „არ შეიძლება იყოს დემოკრატია იმ სახელმწიფოში, სადაც ხალხი, თუნდაც უმრავლესობის გადაწყვეტილებით, უარს ამბობს თავის საკანონმდებლო და აღმასრულებელ უფლებებზე იმ ჯგუფის სასარგებლოდ, რომელიც არ არის პასუხისმგებელი იმ ხალხზე, ვისაც მართავს“. სასამართლომ ჩათვალა, რომ კონსტიტუციური ცვლილებებისთვის კამპანიის ჩატარებისას, პოლიტიკური პარტია გამოიყენებდა ECHR დაცვას, თუ: (1) ამ დროისთვის გამოყენებული საშუალებები ყველა თვალსაზრისით კანონიერი და დემოკრატიული იქნებოდა და (2) თუ შემოთავაზებული ცვლილებები თავსებადი იქნებოდა ფუნდამენტურ დემოკრატიულ პრინციპებთან.

ეს დადგენილება გულისხმობს, რომ პოლიტიკური პარტია, მიუხედვად უმრავლესობის მხარდაჭერისა, ვერ განახორციელებს პოლიტიკას, რომელიც არასწორად აბალანსებს დემოკრატიულ და ადამიანის უფლებების ღირებულებებს. თანაბარი საბაზო უფლებებით სარგებლობა ქმნის დემოკრატიის საფუძველს და, აქედან გამომდინარე, „არ შეიძლება არადემოკრატიული იყოს ამ უფლებების იურიდიული დაცვა ისე, რომ ისინი არათავსებადი იყოს უმრავლესობის ნებისმიერი კერძო გადაწყვეტილებისთვის“.

დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ: (1) დემოკრატია უნდა განისაზღვროს საბაზო პრინციპების და არა პროცედურების თვალსაზრისით, რაც ხელს უწყობს ამ პრინციპების განვითარებას; (2) პოლიტიკური ინსტიტუტები დემოკრატიულია მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ისინი ემსახურება დემოკრატიის ძირითადი კონცეფციების განვითარებას; და (3) მიუკერძოებელი სასამართლო სისტემა, რომელიც დამოუკიდებელია დემოკრატიული კონტროლისგან, წარმოადგენს დემოკრატიის არსებით ელემენტს. ის უზრუნველყოფს დემოკრატიის ძირითადი პრინციპების სამართლიან აღსრულებას.

აღნიშნული დებულებები უჩვენებს, რომ განცხადებები დემოკრატიასა და ადამიანის უფლებებს შორის (სუვერენიტეტი და უცხოელების უფლებები) წინააღმდეგობის თაობაზე თავშესაფრის კონტექსტში, შეცდომაში შემყვანია. თუ დემოკრატიული და ლიბერალური ფასეულობები ამ კონტექსტში ურთიერთშემავსებელია, მაშინ უნდა დავსვათ შეკითხვა ლიბერალური პარადოქსის სიძლიერის შესახებ.

თუ სახელმწიფოს სუვერენიტეტის შეზღუდვის პრაქტიკა, შესწორებული მოქალაქეების დემოკრატიულად გამოთქმული სურვილებით, შეუთავსებელია დემოკრატიასთან, მაშინ ასეთი პოლიტიკა დემოკრატიული არ არის. თუ ეს „შეზღუდვის პოლიტიკა“ არადემოკრატიულია, მაშინ ლიბერალურ პარადოქსს ადგილი აქვს არადემოკრატიულ და, აქედან გამომდინარე, არაკანონიერ ბაზაზე.

გაერთიანებული სამეფოს თავშესაფრის დილემა უზრუნველყოფს კომპლექსურ კვლევას სასამართლო პრეცედენტებთან მიმართებაში, დემოკრატიასა და ადამიანის უფლებებს შორის თავსებადობის, მსგავსებისა და განსხვავების ხარისხის შესახებ. ბრიტანული ვესტმინსტერის მოდელის დემოკრატიით, მისი მაღალცენტრალიზებული სახელმწიფოთი და საარჩევნო სისტემით (სადაც კანდიდატი ხმათა მარტივი უმრავლესობით იმარჯვებს), ასევე, აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე კონსტიტუციური შეზღუდვების ნაკლებობით, გაერთიანებულ სამეფოს ყველაზე ნაკლებად შესაფერისი სისტემა აქვს თავშესაფრის მაძიებლების უფლებების დასაცავად.

2. სუვერენობა, როგორც სამართლებრივი კონცეფცია

„შეზღუდვის პოლიტიკა“ მართლდება იურიდიული (სამართლებრივი) სუვერენიტეტის საფუძველზე. სუვერენიტეტი წარმოადგენს ძირითადად პოლიტიკურ კონცეფციას. ის, ასევე, მოქმედებს, როგორც სამართლებრივი ტერმინი საერთაშორისო კანონმდებლობის სფეროში. აღნიშნული ქვეთავის მეორე ნაწილში დემოკრატიული სუვერენობა განხილულია, როგორც ლეგალური კონცეფცია და გაანალიზებულია დებულება, რომლის თანახმად, სახელმწიფოს აქვს ხელშეუალი უფლება, აბსოლუტურად გააკონტროლოს უცხოელების შესვლა ქვეყანაში. სახელმწიფოს მიერ საყოველთაო აკრძალვის სუვერენული უფლების კონცეფცია სასარგებლო იყო მუნიციპალური კანონმდებლობის და პოლიტიკის შემზღუდველი დებულებების ფორმირებისთვის და კვლავაც განიხილება, როგორც საერთაშორისო კანონმდებლობის აქსიომა.

ეს კონცეფცია წინააღმდეგობაში მოდის იძულებითი რეპატრიაციის უარყოფის პრინციპის მზარდ ზეგავლენასთან. თუმცა, ეს წესი არ ადგენს განსაზღვრულ უფლებას იმ პირებისთვის, რომლებიც ეძებენ თავშესაფარს, რათა შევიდნენ სხვა სახელმწიფოების ტერიტორიაზე. ის მოქმედებს არაპირდაპირი გზით, როგორც ქვეყანაში შესვლის უფლების მინიჭება იმ შემთხვევაში თუ ერთადერთი არჩევანი რომელიც აქვს სახელმწიფოს არის მიღება ან იძულებითი დაბრუნება. ამ ნორმის ეს თვისება ეწინააღმდეგება უცხოელების ქვეყანაში მიღებაზე აბსოლუტური კონტროლის სუვერენულ უფლებას და მონაწილეობს ლიბერალური პარადოქსის შექმნაში.

შევეცდები დავამტკიცო, რომ კონფლიქტი სუვერენიტეტის სამართლებრივ კონცეფციას, რომელიც ეხება თავშესაფარს (უცხოელების სრული გაძევების უფლება) და უცხოელის ქვეყანაში შესვლის არაპირდაპირ უფლებას (იძულებითი რეპატრიაციის უარყოფა) შორის არ არის იმდენად დამარწმუნებელი, როგორც ნავარაუდევი იყო. პირველ რიგში, განვიხილავ იძულებითი რეპატრიაციის პრინციპის სამართლებრივ ასპექტს იმისთვის, რომ ვუჩვენო მისი გავლენა ლიბერალურ დემოკრატიებში და ვუჩვენებ, რომ მან მიაღწია ჩვეულებითი სამართლის სტატუსს.

შემდეგ განხილული იქნება იმ მოსაზრების დაუსაბუთებულობა, რომ სახელმწიფოს აქვს სუვერენული უფლება, გააძევოს ყველა უცხოელი იმ არგუმენტის მოყვანით, რომ სასამართლო ჩანაწერები რომლებსაც ამ თეორიის მხარდამჭერები ეყრდნობიან, არ წარმოადგენს მას როგორც აბსოლუტურ უფლებას, თუმც კი გაძევების ლეგიტიმური საფუძვლებს ქმნის.

ქვემოთ გავაანალიზებ თეორეტიკოსი იურისტების ნამუშევრებს, რომლებიც ციტირებული იყო როგორც ავტორიტეტები ანგლო-ამერიკულ პრეცედენტულ შემთხვევებში და მივუთითებ მათი არასწორი ინტერპრეტაციის გზებს. შემდგომ განვიხილავ იურიდიული სუვერენიტეტის პრაქტიკის ისტორიულ ელემენტებს და ვუჩვენებ, რომ ყოფილა შემთხვევები ზოგიერთი უცხოელის ქვეყანაში შეშვებისა საყოველთაო გაძევების დადასტურებული უფლების მიუხედავად. დასკვნის სახით დავამტკიცებ, რომ სახელმწიფოს არ აქვს უცხოელების შემოსვლის აკრძალვის აბსოლუტური უფლება, არამედ „კვალიფიციური მოვალეობა ზოგიერთი უცხოელის მიღებისა გარკვეულ გარემოებებში“. ამრიგად, თუ შეზღუდვის პოლიტიკა დაფუძნებულია არასწორად გაგებულ წყაროებზე, თავს იჩენს გარკვეული შეკითხვები მისი, როგორც ლიბერალური პარადოქსის ელემენტის, ლეგიტიმურობასა და ძალაზე.

სიცოცხლის უფლების და წამების აკრძალვის დაცვა, რაც მოცემულია ECHR მე-2-ე და მე-3-ე მუხლებში, ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის მე-3-ე და მე-5-ე მუხლებში, ICCPR მუხლებში 6 და 7 და CAT მუხლში 3 ემსახურებოდა იძულებითი რეპატრიაციის უარყოფის პრინციპის დანერგვას და განვრცობას 1951 წლის კონვენციის შენიშვნითი მუხლის ფარგლებს გარეთ. ლტოლვილებთან დაკავშირებული ამ პრინციპის შერწყმამ ადამიანის უფლებათა უპირობო ვალდებულებებთან აამაღლა ის „ჩვეულებითი კანონის“ სტატუსამდე და ზოგიერთ შემთხვევაში jus cogens (საერთაშორისო სამართლის) ნორმამდე.

გუდვინ გილის თანახმად, „უაღრესად მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ [იძულებითი რეპატრიაციის უარყოფა] დამავალდებულებელია ყველა სახელმწიფოსთვის კონკრეტული თანხმობისგან დამოუკიდებლად“. გარდა ამისა, ადამიანის უფლებათა ევროპის კომისიამ დაადგინა, რომ: „ზოგადი საერთაშორისო სამართლის მიხედვით, სახელმწიფოს აქვს უფლება, თავისი სუვერენიტეტის შესაბამისად, გააკონტროლოს უცხოელების ქვეყანაში შესვლა და ქვეყნიდან გასვლა [...] თუმცა სახელმწიფო, რომელმაც ხელი მოაწერა ECHR-ს და მოახდინა მის რატიფიცირება, ცალსახად უნდა ეთანხმებოდეს ამ უფლების შეზღუდვას იმ ვალდებულებების მასშტაბით და იმ ფარგლებში, რაც მან მიიღო ამ კონვენციის მიხედვით“.

იძულებითი რეპატრიაციის უარყოფის გაძლიერებას შეიძლება დავაკვირდეთ სხვადასხვა სამართლებრივ პრეცედენტებში და პოლიტიკურ მოვლენებში, როგორიცაა UNHCR EXCOM დასკვნა #55, სადაც დადასტურებული იყო, რომ „ყველა სახელმწიფო“ ვალდებულია, თავი შეიკავოს იძულებითი რეპატრიაციისგან იმ საფუძველზე, რომ ასეთი ქმედებები „წინააღმდეგობაში მოდის ასეთი პრაქტიკის ფუნდამენტურ აკრძალვებთან“; ასევე, დასკვნა #79, რომელშიც მკაფიოდ არის დადგენილი, რომ „ეს პრინციპი არ უნდა იყოს ნაწილობრივი შეზღუდვის საგანი“.

ამის მსგავსად, სტრასბურგის ადამიანის უფლებათა ტრიბუნალის სასამართლო პრაქტიკით, სოერინგისა და ჩეჰელის სასამართლო პრეცედენტრებში, განისაზღვრა თავშესაფართან დაკავშირებული პოლიტიკის მკაცრი სამუშაო პარამეტრები და დადგენილ იქნა მკაფიო კავშირი უცხოელების დევნის შესაძლებლობასა და სახელმწიფოს მიერ მათთვის დაცვის შეთავაზების (ქვეყანაში შეშვება) პასუხისმგებლობას შორის.

გაერთიანებულ სამეფოში სასამართლო პრეცედენტები შევიდა 1998 წლის ადამიანის უფლებათა აქტში, რომელმაც მნიშვნელოვანი შეზღუდვები დააწესა სახელმწიფოს სუვერენულ უფლებებზე, რათა უარი თქვას მიგრანტებისთვის ქვეყანაში შესვლაზე. ეს პროექტი აღწერილი იყო, როგორც უდიდესი ცვლილება გაერთიანებული სამეფოს კანონმდებლობაში 1688 წლის უფლებათა კანონის შემდეგ.

ის შეადგენს განსაკუთრებულ ეტაპს, როგორც ევროპის, ისე ჩვეულებითი სამართლის კონტექსტებში, რადგან ქმნის ზოგად მოთხოვნას, რომლის თანახმად, მთელი კანონმდებლობა წაკითხულ და გამოყენებულ იქნეს კონვენციასთან თავსებადი გზით. ჰარისის მიხედვით, „ეს აქტი, არსებითად, წარმოადგენს რეზიდენტობის გადაცემას. [...] ის ფაქტობრივად მოქალაქეობის ასეთ გაგებას ქმნის, რაც ადამიანებს უფლებას აძლევს, დატოვონ ქვეყნები, რომლებიც არა კეთილდღეობისანი არიან და შევიდნენ ქვეყნებში, რომლებიც კეთილდღეობაში არიან“.

ეს კანონმდებლობა უკვე იყო გამოყენებული შინაგან საქმეთა სამინისტროს ძალაუფლების შესაჩერებლად საქმეებში (იხილეთ Ahmadi, Kariharan, Z). ამრიგად, უცხოელების ქვეყანაში შესვლის არაპირდაპირმა უფლებამ მზარდი გავლენა შეიძინა ქვეყნების მიერ არასასურველი მიგრაციის მიღებაზე. ზემოთ ხსენებული მოვლენების საპასუხოდ, ლიბერალური დემოკრატიები ეყრდნობიან ლეგალური სუვერენიტეტის კონცეფციას თავშესაფართან დაკავშირებული თავიანთი შემზღუდავი და წინააღმდეგობრივი ტაქტიკის შესასწორებლად. სუვერენიტეტი გამოცხადებულია, როგორც ყველაზე შეუვალი ემიგრაციის, ნატურალიზაციის, ეროვნების და გაძევების საკითხებში და მისი „არსი რჩება გაძევების უფლებაში“. მსგავსი შეხედულებების გავრცელება ხდებოდა გავლენიანი იურისტების, პოლიტოლოგების და საზოგადოებრივი პოლიტიკის შემქმნელი პირების მიერ.

ვეთანხმები იმ კრიტიკოსებს, რომლებიც მიიჩნევენ, რომ ამ დებულებას აქვს გარკვეული ისტორიული, ან იურიდიული საფუძველი. ნაფციგერს მოჰყავს არგუმენტები, რომ იურიდიული მოსაზრებები, რომელთა საფუძველზე მოხდა ამ აზრის ჩამოყალიბება, ნაკლებად სარწმუნოა, ვინაიდან ამ დროს ხშირად ხდება ავტორიტეტული წყაროს არასწორი ინტერპრეტაცია და ეფუძნება საეჭვო, ხშირად რასისტულ წარმოდგენებს.

მიუხედავად უცხოელების ქვეყანაში შეშვების პრაქტიკის იურიდიული დახასიათებისა, როგორც თვითდაწესებული შეზღუდვისა გაძევების უფლებაზე, ფაქტობრივად ეს არის „კვალიფიცირებული ვალდებულება, ზოგიერთ გარემოებაში ზოგიერთი უცხოელის ქვეყანაში შეშვებისა“. ნაფციგერი დამარწმუნებლად გადასინჯავს წყაროებს და იურიდიული ავტორეტეტებს, რომლებმაც უზრუნველყვეს სამართლებრივი საფუძველი პრეცედენტული სამართლის შემდგომი პრეცედენტების და თანამედროვე მიდგომის ფორმირებისთვის.

ამ დებულების შედარებით თანამედროვე წარმოშობის მიუხედავად, 1972 წელს შეერთებული შტატების უზენაესმა სასამართლომ თავისი მოსაზრების ჩამოყალიბებისას მიმართა „სახელმწიფოების საერთაშორისო სამართლის ძველ პრინციპებს“, რათა მხარი დაეჭირა მთავრობისთვის ყველა უცხოელის გასაძევებლად, თუ ასე იქნებოდა სასურველი. თუმცა, ძველი ბერძნები იჩენდნენ სტუმართმოყვარეობას უცხოელების მიმართ: პერიკლე, პლატონი და, უფრო ნაკლებად, არისტოტელე, ხაზს უსვამდნენ უცხოელების ქვეყანაში მიღებას, როგორც სახელმწიფოს კვალიფიცირებულ ვალდებულებას გარკვეული გარემოებების არსებობისას.

მუნიციპალური სასამართლოები ხშირად იგნორირებას უკეთებენ საერთაშორისო სამართლის თეორიას სუვერენული სახელმწიფოს შესაბამისი „განუყოფელი ძალის“ მეშვეობით და ამით ხდება ამ საკითხის კლასიკოსი ავტორების იგნორირება. თუმცა ჰუგო გროციუსი, ფრანსისკო დი ვიტორია, ქრისტიან ვოლფი და სამუელ პუფენდორფი იცავდნენ თავისუფალი მიგრაციის, დროებითი ცხოვრებისა და მუდმივი ცხოვრების უფლებას საკუთარი სახლებიდან გამოძევებული ლტოლვილებისთვის, რამდენადაც მათი მიზეზები ქვეყანაში შემოსვლისთვის კანონიერი იყო.

სუვერენული სახელმწიფოს მიერ გაძევების უფლების თანამედროვე დასაბუთება მომდინარეობს ემერიკ დე ვატელის ნამუშევრებიდან და მისი თავდაცვის კონცეფციიდან, რომლის მიხედვითაც, სახელმწიფომ, შესაძლოა, მიიღოს ყველა აუცილებელი ზომა ეროვნული უშიშროების უზრუნველსაყოფად. სწორედ მისმა ტენდენციურმა ნაწერებმა იმ ეპოქის სოციო-ეკონომიკურ კონტექსტთან და იურიდიული პოზიტივიზმის აღზევებასთან ერთად, განაპირობა აშშ-სა და გაერთიანებული სამეფოს სამართლებრივი გადაწყვეტილებები უცხოელების შემოსვლის სრული აკრძალვის სუვერენული უფლების მხარდასაჭერად.

ჩინელების გაძევების საქმე და ნიშიმურა ეკიუს, მასგროუვის და ფონგ იუ-ტინგის საქმეები ეფუძნებოდა ვატელს, როდესაც მათ შექმნეს პრეცედენტები, რომლებმაც შედეგად გამოიღო სამართლებრივი დოქტრინა ანგლო-ამერიკული სამყაროსთვის. ჩინელების გაძევების საქმეში სასამართლო ეფუძნებოდა ვატელს, როდესაც დაადგინა, რომ სახელმწიფომ უნდა განახორციელოს მისი „უმაღლესი მოვალეობა“, რაც მდგომარეობს „მისი დამოუკიდებლობის დაცვაში და უცხოური აგრესიისგან და შემოჭრისგან დაცვაში (თუ) [...] ეს შეტევა მომდინარეობს უცხოელი ერისგან, რომელიც თავისი ეროვნული ხასიათით მოქმედებს, ან მის ხალხისგან, რომელიც ჩვენს წინააღმდეგ არის შეკრებილი“.

ანალოგიურად, ეკიუს და ფონგ იუ-ტინგის საქმეებში ეროვნული უსაფრთხოება და თავდაცვა (უმაღლესი მოვალეობა), ტერიტორიული იურისდიქციის (განსაზღვრული მთავარი მოსამართლე მარშალის მიერ) კონცეფციასთან ერთად, გაგებულ იქნა, როგორც საკმარისი პირობა გაძევების დასაბუთებისთვის. ამის მსგავსად, მოსამართლეს მოსაზრება ბრიტანულ საქმეში „მასგროუვი ჩან ტიონგ ტოის წინააღმდეგ“, რომელმაც იურიდიული გამოხატულება მისცა „სუვერენული პრეროგატივის“ გამოყენებას უცხოელების გაძევებასთან მიმართებაში, ეყრდნობოდა იგივე ავტორიტეტს. ამ გადაწყვეტილებებმა ჩამოაყალიბა გასაანალიზებელი დებულება და თავშესაფრის საკითხები მკაცრად საშინაო იურისდიქციას დაუქვემდებარა იმ სამართლებრივი პრეცედენტების შექმნით, რომლებმაც ჩამოაყალიბა ჩარჩო უფრო ფართო საიმიგრაციო კანონმდებლობისათვის.

ბოლო დროის სასამართლო საქმიანობა ასევე მიმართავს ვატელს, როგორც მიღებული ლოგიკის ნაწილს. მოსამართლე ნორთმა ავსტრალიის ტამპას საქმეში (Australian MV Tampa Case) თავისი განსჯის მხარდასაჭერად ლორდ ატკინსონის დადგენილების ციტირება მოახდინა: „ქვეყანაში შესვლის აკრძალვა, ან გაძევება, იმ უცხოელებისაც კი, ვინც მეგობრულად არიან განწყობილნი, საერთაშორისო კანონმდებლობაში აღიარებულია, როგორც ტერიტორიული სუვერენიტეტის შემადგენელი.“

ლორდმა ატკინსონმა, რომელიც საუბრობდა საიდუმლო საბჭოს იურიდიული კომიტეტის სახელით საქმეში „გენერალური პროკურორი (კანადა) კეინის და გილჰულას წინააღმდეგ“, თქვა: „უზენაესი ძალაუფლების ერთ-ერთ უფლებას ყველა სახელმწიფოში წარმოადგენს უფლება, აუკრძალოს უცხოელს შესვლა იმ სახელმწიფოში; დაურთოს ქვეყანაში შესვლას ისეთი პირობები, რაც მას სურს; გააძევოს, ან სახელმწიფოდან დეპორტაცია განახორციელოს საკუთარი სურვილისამებრ თვით მეგობრულად განწყობილი უცხოელისაც კი. ეს იმ შემთხვევაში, თუ სახელმწიფო მიიჩნევს, რომ მისი ყოფნა სახელმწიფოში ეწინააღმდეგება სახელმწიფოში მშვიდობას, წესრიგს და კარგ მმართველობას, ან მის სოციალურ და მატერიალურ ინტერესებს“ (ვატელი, ერების კანონი, წიგნი 1 გვ. 231; წიგნი 2 გვ. 125.“) ასეთი არგუმენტაციის ტონი იგრძნობა, ასევე, ბრიტანეთში შმიდტის საქმეში (British Schmidt case), როდესაც ლორდი დენინგი ამბობდა, რომ „არც ერთ უცხოელს არა აქვს უფლება, შევიდეს ქვეყანაში [გაერთიანებული სამეფო] სახელმწიფო ნებართვის გარეშე. ხოლო სახელმწიფოს, შეუძლია, უარი განაცხადოს შეშვებაზე მიზეზის დასახელების გარეშე“.

თუმცა, ნაფციგერი დამარწმუნებელ არგუმენტებს იძლევა, რომ ვატელის ნაწერები გამოიყენება სელექციურად და, ფაქტობრივად, მის ტრაქტატებში არის სხვა პასაჟები, რომლებიდანაც განსხვავებული დასკვნები გამომდინარეობს. მართლაც, შვეიცარიელმა თეორეტიკოსმა მკაფიოდ განასხვავა შიდა სამართალი, რომელიც ეფუძნება ბუნებით სამართალს და საგარეო სამართალი, რომელიც ეფუძნება პოზიტივისტურ დისციპლინას. შიდა სამართალი ადგენს სუვერენულ ვალდებულებებს, როგორც სინდისის და პრინციპის საკითხებს, მაშინ როდესაც გარე სამართალი ადგენს სუვერენულ უფლებებს, როგორც ნების საკითხს.

სწორედ ვატელის საგარეო სამართლის ციტირებას ახდენენ აკადემიური ავტორიტეტები, მაშინ, როდესაც შიდა სამართალი უსამართლოდ იგნორირებულია. „ლტოლვილების და გაძევებულების უფლება“, „სუვერენული მოვალეობების“ კონცეფციასთან ერთად, ქმნის ძლიერ არგუმენტს უცხოელების ქვეყანაში შეშვების სუვერენული პრეროგატივის შეზღუდვების არსებობისთვის.

ფაქტობრივად, ვატელმა მკაცრი პირობები დაუწესა სახელმწიფოს მიერ გაძევების შესაძლებლობას: „არც ერთ ერს არ შეუძლია, დასაბუთებული მიზეზის გარეშე, უარი უთხრას თუნდაც ქვეყანაში მუდმივ ცხოვრებაზე იმ ადამიანს, რომელიც გაძევებულია თავისი ქვეყნიდან“. მაშინაც კი, თუ სუვერენულ სახელმწიფოს თეორიულად აქვს „ხელშეუვალი უფლება“ უცხოელების აბსოლუტური გაძევებისა, მას არ შეუძლია ამის გაკეთება ზოგიერთ შემთხვევაში „ზოგიერთი უცხოელის მიღების კვალიფიცირებული მოვალეობის“ გამო. ამრიგად, როგორც ჩანს, სტანდარტულ ანგლო-ამერიკულ საქმეებში მოსამართლეები ეფუძნებოდნენ სწორედ იმ ავტორიტეტს (ვატელი), რომელიც ზღუდავდა უცხოელების გამორიცხვის უფლებას, რისი აბსოლუტური მხარდაჭერაც გამიზნული იყო სასამართლოების მიერ.

შემდგომში, ჩვეულებითი სამართლის მატერიალური ელემენტების ანალიზმა გაძევების სუვერენული უფლების ლეგალობა ეჭვქვეშ დააყენა. „სუვერენიტეტის კონცეფცია შეცდომაში შემყვანი იყო“, თვლის ანდრეას ლოუენფელდი, მაშინაც კი, როდესაც ის პირველად იყო გამოცხადებული წამყვანი თეორეტიკოსების მიერ, როგორებიც არიან ჰობსი და ჰეგელი, რომლებიც კონცეტრირებული იყვნენ მხოლოდ სახელმწიფოს ვერტიკალურ სტრუქტურაზე. დროთა განმავლობაში, კონცეფციის მნიშვნელობა გაფართოვდა და ამჟამად ის გულისხმობს, აგრეთვე, ჰორიზოტალურ ურთიერთობას ცალკეულ სახელმწიფოებს შორის, თუმცა დამოკიდებულება სტატიკური დარჩა.

ამრიგად, თავშესაფრის თანამედროვე კონტექსტში განხილვისას, სუვერენიტეტს „როგორც ჩანს, მივყავართ ხისტ წესებთან, რომლებსაც არანაირი კავშირი არა აქვთ რეალობასთან და ვერტიკალურ კონცეფციასთან, მაშინ, როდესაც ჰორიზონტალური აზროვნებაა საჭირო“. ასეთი დისფუნქციური მიდგომა ასახულია ისტორიულ პრაქტიკაში, როდესაც სახელმწიფოების უმეტესობა, გაერთიანებული სამეფოს ჩათვლით, უშვებს უცხოელებს აბსოლუტური არშეშვების (შეშვებაზე უარის თქმის) სუვერენული უფლების თეორიის მიუხედავად. აქედან გამომდინარე, ადგილი აქვს მკვეთრ შეუსაბამობას რეალობასა და თეორიას შორის ამ კონტექსტში.

მოსამართლე ბლეკის განსაკუთრებული მოსაზრება ტამპას საქმის აპელაციასთან დაკავშირებულ დადგენილებაში ასახავს ამ არალოგიკურობას. ოლდსუორთის ციტირებით, მოსამართლე ამტკიცებდა, რომ ტექსტების ავტორების მოსაზრების.

გავრცელება „მხარს უჭერს შეხედულებას, რომ მეცხრამეტე საუკუნის ბოლოს, ინგლისურ იურისპრუდენციაში, უცხოელების არშეშვების უფლება მშვიდობიანობის ხანაში არ ითვლებოდა ამ პრეროგატივის ნაწილად“ და რომ „სულ რამდენიმე შემთხვევა იყო, როდესაც სახელმწიფომ გამოიყენა თავისი პრეროგატივა უცხოელების არშეშვების, ან გაძევებისათვის“. თუ სახელმწიფოები პრაქტიკულად არ იყეებენ რაიმე უფლებას უცხოელების არშეშვებისთვის, რაც მათ შეიძლება ჰქონდეთ, მაშინ ეს დებულება შესაძლოა, არათანმიმდევრული იყოს.

ამრიგად სახელმწიფო პრაქტიკის ხანგრძლივობა, გამეორება, მუდმივობა და ზოგადობა, რაც ჩვეულებითი სამართლის მატერიალურ ელემენტებს შეადგენს, ხელს უწყობს იმ დებულების უარყოფას, რომ სახელმწიფოს შეუძლია ყველა უცხოელის გაძევება. „მაშასადამე, შეიძლება განვაცხადოთ, რომ არსებობს უცხოელების დაშვების დაფუძნებული წესი და დამკვიდრებული ჩვეულება“. აქედან გამამომდინარე, სამართლიანი იქნება, დავასკვნათ, რომ ამ სამართლის ფილოსოფიური ფუძე უფრო ამართლებს უცხოელთა შეშვების ვიდრე არშეშვების პრაკტიკას. იმ პირობით, რომ ეროვნული უშიშროება არ არის გამოხატული საფრთხის ქვეშ და იძულებითი რეპატრიაციის უარყოფის წესის იურიდიული ძალის პირობებში, სახელმწიფო, როგორც ჩანს, ვალდებულია, დაუშვას ზოგიერთი უცხოელი და გასაკუთრებით, თავშესაფრის მაძიებლები.

შეჯამების სახით შეიძლება ითქვას, რომ: 1. იძულებითი რეპატრიაციის უარყოფის პრინციპმა ჩვეულებითი კანონის სტატუსს მიაღწია და ზოგიერთ გარემოებაში გახდა ქვეყანაში შესვლის არაპირდაპირი უფლება; 2. აკადემიური ნაშრომები, რომელმაც განაპირობა არსებული ცნება იმის შესახებ, რომ სახელმწიფოს აქვს სუვერენული უფლება გააძევოს ყველა უცხოელი, არასწორად იყო ინტერპრეტირებული; 3. ისტორიული პრაქტიკა ამტკიცებს, რომ სახელმწიფოები იღებენ ზოგიერთ უცხოელებს იმ დებულების მიუხედავად, რომ აბსოლტური უფლება აქვთ მათი გაძევებისა; 4. სახელმწიფოს აქვს შეზღუდული (არარსრული) ვალდებულება, შეუშვას ზოგიერთი უცხოელი ზოგიერთ გარემოებაში, განსაკუთრებით თავშესაფრის მაძიებლები.

იმ შემთხვევაში, თუ ასეთი ანალიზი სწორია, შესაძლოა, სამართლიანი იყოს დასკვნა იმის შესახებ, რომ ისინი ასუსტებენ ლიბერალურ პარადოქსს. თუ იურიდიული სუვერენიტეტი, უცხოელების ქვეყანაში შესვლისმიმართებაში, შეზღუდული იყო დასაწყისშივე, მაშინ მასშტაბი, რომლითაც ახლა შემცირებულია ბრიტანული სუვერენიტეტი, ნაკლებია განცხადებულზე. მართლაც, „შეზღუდვის პოლიტიკა“, შესაძლოა, არაზუსტი აღწერა იყოს სახელმწიფოს თავშესაფართან დაკავშირებული პოლიტიკისა. ზემოთ მოყვანილი არგუმეტების გათვალისწინებით, უფრო სრულ ასახვას შეიძლება წარმოადგენდეს „კვალიფიცირებული შეშვების პოლიტიკა“.

ბუნებრივია, რომ სახელმწიფოს საგარეო პოლიტიკა არ უნდა ემყარებოდეს ეროვნულ ინტერესს მომწყდარ წმინდა იდეალიზმს და არც საერთაშორისო მორალურ ფასეულობათა უგულებელმყოფ რეალიზმს. მას მიზნად უნდა ჰქონდეს ერის დამოუკიდებლობის, უშიშროების და კეთილდღეობის უზრუნველყოფა. მაგრამ ეროვნული ინტერესის ლეგიტიმური დაწინაურება არ ნიშნავს, რომ მთავრობა გათავისუფლებულია მორალური მოსაზრებებისგან, რომლებიც, ასევე, მოქმედებს ინდივიდუალური ადამიანების დონეზე.

გამოყენებული ლიტერატურა:

• Beetham D. 2002. “Democracy and Human Rights: Contrast and Convergence”, Expert paper presented at the Seminar on the Interdependence between Democracy and Human Rights at the UNHCHR.
• Goodwin-Gill G. 1996. The Refugee in International Law, (2nd ed.), Oxford: Clarendon Press.
• Gordon J. 1951. “The Immigration Process and National Security”, Temple Law Quarterly, 24.
• Gutto S. 2002. “Current Concepts, Core Principles, Dimensions, Processes and Institutions of Democracy and the Inter-relationship between Democracy and Modern Human Rights”, Expert paper presented at the Seminar on the Interdependence between Democracy and Human Rights at the UNHCHR.
• Joppke, C. 1998. “Asylum and State Sovereignty: A Comparison of the US, Germany and Britain” in Joppke C. (eds) pp.109-42, Challenge to the Nation State: Immigration in Western Europe and the US, Oxford: Oxford University Press.
• Jones J. 1956. The Law and Legal Theory of Ancient Greeks, Oxford.
• Locke J. 1689/2003. Two Treatises of Government and Letter Concerning Toleration, Yale University Press.
• Nafziger J. 1983. “The General Admission of Aliens under International Law”, American Journal of International Law, 77 (4):804-847.
• Oda J. 1968. “The Individual in International Law”, in Sorensen M. (eds) Manual of Public International Law, London: Macmillan Press.
• Petrova D. 2002. “Strengthening the Rule of Law in Building Democratic Societies: Human Rights in the Administration of Justice’, Expert paper presented at the Seminar on the Interdependence between Democracy and Human Rights at the UNHCHR.
• Sperling L. 2002. “Sovereignty: the Missing Element of Equal Citizenship”, Working Paper, School of Social Science, Liverpool John Moore University.
• Thucydides 460-400 AD/1954. History of Peloponnesian War, trans. by Warner, R. Viking Press.
• Turack J. 1978. “Freedom of Trans-National Movement: The Helsinki Accord and Beyond”, Vanderbilt Journal of Trans-national Law (11):603-54.