ქრისტოს იანარასი

არსი და ჰიპოსტასი

17.12.2023

ქრისტოს იანარასი თანამედროვეობის უმნიშვნელოვანესი მართლმადიდებელი მოაზროვნეა. მის შრომებში ერთმანეთს არის შერწყმული მართლმადიდებლური თეოლოგიისა და ფილოსოფიის საუკეთესო იდეები - ხშირად, წმ. მამათა გამოცდილებას იანარასი თავის შრომებში თანამედროვე ფილოსოფიური კატეგორიების ჭრილში გადმოგვცემს, რაც მის იდეებს განსაკუთრებულ ხიბლს სძენს. მისი საკვლევი სფეროებია: პიროვნების თეოლოგია/ფილოსოფია, ონტოლოგია, ეთიკა და სხვ. იანარასის კალამს ეკუთვნის არაერთი მნიშვნელოვანი თხზულება: „ჰაიდეგერი და არეოპაგელი - ღმერთის შეუმეცნებლობის და არყოფნის შესახებ“ (1967 წ.); „ჭეშმარიტება და ეკლესიის ერთობა“ (1977 წ.); „შესავალი ფილოსოფიაში“ (1980 წ.); „ეკლესიის რწმენა“ (1983 წ.); „კრიტიკული ონტოლოგიის წანამძღვრები“ (1985 წ.); „მართლმადიდებლობა და დასავლეთი ახალ საბერძნეთში“ (1992 წ.); „ვარიაციები თემაზე „ქებათა ქება““ (2005 წ.); „ესქატოლოგია: დროის დასასრული თუ დროისგან გათავისუფლება?“ (2007 წ.) და სხვ. ქვემოთ მოცემული ფრაგმენტი თარგმნილია შემდეგი გამოცემიდან: C. Yannaras, Elements of Faith, an Introduction to Orthodox Faith, translated from Greek by K. Schram, Edinburg: T&T Clark, 1991, გვ. 26-29.

ქართულად თარგმნა მარიამ გურგენიძემ

ეკლესიის სწავლებით ღმერთი ერთი და, ამავდროულად, სამპიროვანია. ღმერთის ერთობის გაგებისთვის ეკლესია ამჯობინებს ფილოსოფიური ცნების „არსი“ (ousía) გამოყენებას, ღმერთის სამპიროვნების განსაზღვრისთვის კი ცნებისა „ჰიპოსტასი“ ან „პიროვნება“. ასე რომ, ეკლესიისთვის ღმერთი არის თანაარსი (ერთი არსი - homoóusios - და სამ-პიროვანი: სამი ჰიპოსტასი ან პიროვნება).

ცნება „არსის“ გამოყენება იმიტომ ვამჯობინეთ, რომ ეს სიტყვა ყოფნაში მონაწილეობას ნიშნავს. ბერძნულ ენაში სიტყვა „არსი“ (ousía) წარმოებულია ზმნის „ყოფნა“ ერთ-ერთი ფორმიდან. თუმცა, ღმერთის შემთხვევაში, არ შეგვიძლია ვისაუბროთ „ყოფნაში მონაწილეობაზე“, არამედ მყოფზე თავისთავად, როგორც არსებობისა და სიცოცხლის ყოველი შესაძლებლობის სავსებაზე. მაშასადამე, აპოფატური ფორმულირება, - „ყოველი ყოფიერის მიღმა მყოფი“, - რომელსაც მამები ხშირად იყენებენ, უკეთესად გამოხატავს საეკლესიო ჭეშმარიტებას ღმერთის შესახებ.

მიუხედავად ამისა, განსხვავება არსსა და არსის ჰიპოსტასებს შორის უადვილებს ეკლესიას „განსაზღვროს“ და გადმოსცეს ღვთაებრივი გამოცხადების გამოცდილება. ჩვენ შეგვიძლია უფრო ნათლად გავიგოთ, თუ რას აღნიშნავს ეს განსხვავება, თუ ვიფიქრებთ, რომ ადამიანი, რომელიც ღმერთის „ხატადაა“ შექმნილი, ასევე არის ერთი არსი (თანაარსი) და ჰიპოსტასების ან პიროვნებების სიმრავლე (მრავალჰიპოსტასური). ჩვენ ერთი არსის ცნებას ვიღებთ მთელი რიგი თვისებებიდან და ნიშნებიდან, რომლებიც თითოეულ ადამიანს ახასიათებს: ყოველ ადამიანს აქვს გონება, აზროვნება, ნება, განსჯა, წარმოსახვა, მეხსიერება და ა.შ. ყოველი ჩვენგანი ვიზიარებთ არსებობის, ყოფნის საერთო გზებს. ჩვენ გვაქვს საერთო არსი. მაგრამ ყოველი ამ ყოფნის კონკრეტული რეალიზება (ჰიპოსტასი), ანუ თითოეული ადამიანი ცალ-ცალკე, ჩვენი არსის ყველა ამ საერთო ნიშანს განასახიერებს, გადმოსცემს - უნიკალური, განსხვავებული და განუმეორებელი გზით: ის ლაპარაკობს, ფიქრობს, წყვეტს, წარმოისახავს აბსოლუტურად სხვაგვარად (ყველა ადამიანისგან განსხვავებულად). ყოველი ადამიანური არსებობა აბსოლუტურ სხვადყოფნას წარმოადგენს.

ამგვარად, ჩვენ ვსაუბრობთ არსზე, რომელიც, ღმერთისა თუ ადამიანის შემთხვევაში, არ არსებობს განცალკევებულად კონკრეტული პიროვნებისგან, რომელიც მის არსებობას განაპირობებს. პიროვნებები არსის ჰიპოსტასირებას ახდენენ, ანიჭებენ მას ჰიპოსტასს, ანუ რეალურ და განსაკუთრებულ არსებობას. არსი არსებობს მხოლოდ „პიროვნებებში“; პიროვნებები არსის არსებობის ფორმას წარმოადგენენ.

და კვლავაც, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ არსი უბრალო აბსტრაქტული კონცეფციაა (ღვთაებრიობის ან ადამიანობის ცნება), რომელიც მხოლოდ ადამიანის გონებაში ჩამოყალიბდა, როგორც საერთო ნიშან-თვისებათა ნაკრები. ჩვენ ვამბობთ, რომ არსი არ არსებობს, თუკი ის კონკრეტულ პიროვნებაში არ განხორციელდა; მაგრამ, განსაკუთრებით ადამიანის შემთხვევაში, კონკრეტულ პიროვნებებს (თითოეულ ჩვენგანს) გვაქვს ცოცხალი გამოცდილება, რომ განვასხვაოთ ჩვენი პიროვნება ჩვენი არსისგან ან ბუნებისაგან (ტერმინები „არსი“ და „ბუნება“, ჩვეულებრივ, ერთი შინაარსით გამოიყენება): ხშირად განგვიცდია, რომ ჩვენში არსებობს ორი სურვილი, ორი ნება, ორი მოთხოვნილება, რომელიც დაკმაყოფილებას ლამობს. ერთი სურვილი, ნება ან მოთხოვნილება ჩვენს პიროვნულ არჩევანსა და პრიორიტეტს გამოხატავს, ხოლო მეორე არის ბუნებრივი სურვილი (მიდრეკილება ან მისწრაფება), რომელიც ებრძვის პირველს და წარმოჩნდება როგორც უპიროვნო (ინსტიქტური, როგორც ვამბობთ ხოლმე) მოთხოვნა, რომელიც თავისუფალ აზროვნებას, განსჯასა და გადაწყვეტილების მიღებას ადგილს არ უტოვებს. ამ დაყოფას აღნიშნავს პავლე მოციქული რომაელთა მიმართ ეპისტოლეში: „მაგრამ ჩემი სხეულის ნაწილებში სხვა კანონს ვხედავ, რომელიც ებრძვის ჩემი გონების კანონს... რადგან მე არ ვაკეთებ იმას, რაც მსურს, არამედ ვაკეთებ იმას, რაც მძულს... კეთილის სურვილი არის ჩემში, მაგრამ კეთილის კეთების შესაძლებლობა კი - არა“ (რომ. 7.15-23).

ამ წიგნის შემდეგ თავებში უფრო სიღრმისეულად ვისაუბრებთ პიროვნების თავისუფლების წინააღმდეგ მიმართულ ადამიანის ბუნების „ამბოხზე“; შევეხებით ჩვენი ბუნების იმპულსს - იარსებოს, შეინარჩუნოს და გადაირჩინოს თავი, როგორც ბუნებამ და არა როგორც პიროვნულმა სხვადყოფნამ და თავისუფლებამ. შედეგად, დავინახავთ, რომ ბუნებისა და პიროვნების ეს დაყოფა განაპირობებს ადამიანური არსებობის მარცხს („ცოდვას“) და სიკვდილს, როგორც მის საბოლოო შედეგს. ამჟამად კი ჩვენ გვაინტერესებს ბუნების ან არსის ჭეშმარიტება, რომელსაც განვიხილავთ ადამიანის მაგალითზე - როგორც პიროვნების თავისუფლებაში ანტითეზისის ეგზისტენციალურ გამოცდილებას. ღმერთის შემთხვევაში, თუმცა კი, არაფერი გვაქვს ხელთ მისი არსის შესასწავლად, მხოლოდ გვწამს, რომ მასში არ არსებობს ბუნებისა და პიროვნების დაპირისპირება, აქედან გამომდინარე კი დაცემა და სიკვდილი. ჩვენ ვკადნიერდებით ვთქვათ (ყოველთვის შედარებით, ადამიანური ენის სასრული შესაძლებლობების ფარგლებში), რომ ღვთაებრივი ბუნების ეგზისტენციალური სისავსე სრულყოფილად შეესაბამება ღვთაებრივი პიროვნებების თავისუფლებას; შესაბამისად, სამებაში არის ერთი ღვთაებრივი ნება, ქმედება და სიცოცხლის განუყოფელი ერთობა; ერთობა ბუნებისა და თავისუფლებისა, რომელიც ბუნებას სიყვარულისმიერ სიცოცხლესთან აერთიანებს. სიყვარული ადგენს ღვთაებრივ არსს (eínai). თუმცა, ჩვენ არ შეგვიძლია დაზუსტებით ვიცოდეთ, თუ რა არის ღვთაებრივი არსი, რომლის ჰიპოსტაზირებასაც სამი პირი ახდენს. ის სცილდება არა მხოლოდ ჩვენს ენობრივ შესაძლებლობებს, არამედ ჩვენი გამოცდილების საზღვრებსაც. მაშასადამე, ჩვენ ვსაუბრობთ ღვთაებრიობის ამოუცნობ საიდუმლოზე, ღვთაებრივი არსის მიუწვდომელ ჭეშმარიტებაზე.