პროტოპრესვიტერი გიორგი ფლოროვსკი

რას ნიშნავს მამათა „ეპოქა“?

21.04.2023

პროტოპრესვიტერი გიორგი ფლოროვსკი დაიბადა 1893 წლის 9 სექტემბერს, მღვდლის ოჯახში, ელიზავეტგრადში. ის ოჯახში მეოთხე შვილი იყო; ჯერ კიდევ სკოლის მოსწავლემ შეისწავლა რამდენიმე უცხო ენა, თვრამეტი წლის ასაკში კი სერიოზულად დაინტერესდა ფილოსოფიითა და ისტორიით; 1916 წელს მან დაამთავრა ოდესის უნივერიტეტი. 1920 წელს მისი ოჯახი, პოლიტიკური მდგომარეობიდან გამომდინარე, ტოვებს ქვეყანას და ემიგრაციაში მიდის (ეს ის დროა, როცა რუსეთი ბევრმა სხვა დიდმა ინტელექტუალმა დატოვა). 1925 წელს იგი პარიზის წმ. სერგის მართლმადიდებლური ინსტიტუტის პროფესორია პატრისტიკის მიმართულებით. 1932 წელს იგი ხელთდასხმულია მღვდლად. ამ პერიოდშივე ეწევა იგი ფართო სამეცნიერო მოღვაწეობას. პროტოპრესვიტერ გიორგი ფლოროვსკის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი კრიტიკოსი იყო ცნობილი ეგზისტენციალისტი ფილოსოფოსი ნიკოლაი ბერდიაევი. ამ უკანასკნელთან მამა გიორგის აკავშირებდა როგორც პირადი, ისე პროფესიული მეგობრობა, რომელიც სასულიერო ხარისხის მიღების შემდეგ „შესუსტდა“.

გიორგი ფლოროვსკი წმ. სერგის მართლმადიდებლურ ინსტიტუტში 1939-1948 წლებში იყო დოგმატიკის მიმართულების პროფესორი. 1949 წელს იგი გადავიდა ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ნიუ-იორკში, წმ. ვლადიმირის მართლმადიდებლურ სემინარიაში, დეკანის თანამდებობაზე. სწორედ მისი მოღვაწეობის დროს მიენიჭა ხსენებულ სემინარიას ოფიციალური სტატუსი. იგი ასევე იყო ჰარვარდისა და პრინსტონის უნივერსიტეტების პროფესორი. პროტოპრესვიტერი გიორგი ფლოროვსკი გარდაიცვალა 1979 წლის 11 აგვისტოს.

მამა გიორგი ფლოროვსკის ეკუთვნის მრავალი გამოკვლევა, რომელთაგან განსაკუთრებით აღსანიშნავია: „lV საუკუნის აღმოსავლელი მამები“ (1931 წ.), „ბიბლია, ეკლესია, ტრადიცია“ (1972 წ.), „ქრისტიანობა და კულტურა“ (1974 წ.) „რუსული ღვთისმეტყველების გზები“ (1979 წ.) და სხვ. ქვემოთ მოცემული ფრაგმენტი კი თარგმნილია შემდეგი გამოცემიდან: G. Florovsky, Bible, Church, Tradition: An Eastern Orthodox View, Belmont, Massachusetts: Nordland Publishing Company, 1972, გვ. 109-112.

ქართულად თარგმნა შოთა ყურუამ

ახლა კი, გადამწყვეტ საკითხს მივადექით. „ეკლესიის მამებად“, ჩვეულებრივ, მოიხსენიებენ მხოლოდ ადრეული ეკლესიის მასწავლებლებს - მიიჩნევენ, რომ მათი ავტორიტეტი დამოკიდებულია „სიძველეზე“, „პირველ ეკლესიასთან“, ეკლესიის საწყის „ეპოქასთან“ სიახლოვეზე; ამ იდეას ჯერ კიდევ წმ. იერონიმე ეწინააღმდეგებოდა. თუმცა, სინამდვილეში აქ სულაც არ ჰქონია ადგილი „ავტორიტეტის“ ან სულიერი კომპეტენციისა თუ ცოდნის დამცრობას ქრისტიანობის ისტორიის ჭრილში. მაგრამ, ფაქტია, რომ „დამცრობის“ ამ იდეამ დიდი ზეგავლენა იქონია ჩვენს თანამედროვე თეოლოგიურ აზროვნებაზე. ძალზედ ხშირად, ნებსით თუ უნებლიეთ, მიიჩნევენ, რომ თითქოს ადრეული ეკლესია უფრო ახლოს იყო ჭეშმარიტების წყაროსთან. როგორც საკუთარი უძლურებისა და დაბნეულობის აღიარება, თვითკრიტიკის მდაბალი აქტი, ასეთი აზრი ჯანსაღი და სასარგებლოა. თუმცა, საფრთხილოა, რომ ის „ეკლესიის ისტორიის თეოლოგიის“ ან ეკლესიის თეოლოგიის ამოსავალ წერტილად არ იქცეს. ნამდვილად, მოციქულთა ეპოქამ უნდა შეინარჩუნოს თავისი უნიკალური მდგომარეობა, მაგრამ ეს მხოლოდ დასაწყისია; აქ, ასევე, იგულისხმება ისიც, რომ დასრულდა „მამათა ეპოქაც“ და, შესაბამისად, ის განიხილება როგორც „ანტიკური“, უძველესი და არქაული წარმონაქმნი. „პატრისტიკულ ეპოქას“ სხვადასხვაგვარად განსაზღვრავენ; ჩვეულებრივ, აღმოსავლეთში, „უკანასკნელ მამად“ მიჩნეულია წმ. იოანე დამასკელი, ხოლო დასავლეთში წმ. გრიგოლ დიოლოღოსი ან ისიდორ სევილიელი. ბოლო დროს ამგვარი პერიოდიზაცია სამართლიანად იქცა დავის საგნად. მაგალითად, უნდა ირიცხებოდეს თუ არა „მამათა“ შორის, თუნდაც, წმ. თეოდორე სტუდიელი? მაბილონი მიიჩნევს, რომ ბერნარდ კლერვოელი - „ტკბილი მოძღვარი“ - იყო „მამათაგან უკანასკნელი“ და, რა თქმა უნდა, ადრინდელი მამების სწორიც [Mabillon, Bernard/ Opera, Praefatio generalis, n. 23 (Migne, P. L., CLXXXII, с 26)]. სინამდვილეში კი ეს საკითხი მხოლოდ უბრალო პერიოდიზაციას როდი ეხება. დასავლური შეხედულებით, „მამათა ეპოქა“ განსრულდა და ის ჩაანაცვლა „სკოლების ეპოქამ“, რაც მნიშვნელოვან, წინგადადგმულ ნაბიჯს წარმოადგენდა. სქოლასტიკის აღზევების შემდეგ „პატრისტიკული თეოლოგია“ თითქოს მოძველდა, გადაიქცა „წარსულ ეპოქად“, ერთგვარ არქაულ პრელუდიად. დასავლეთში მიღებული ეს შეხედულება, სამწუხაროდ, აღმოსავლეთში მრავალმა ბრმად, კრიტიკის გარეშე მიიღო. აქედან გამომდინარე, ვდგებით არჩევანის წინაშე: ან ვნანობთ აღმოსავლეთის „ჩამორჩენას“ - მას ხომ არასდროს განუვითარებია თავისი სქოლასტიკა - ან კიდევ ვბრუნდებით „უძველეს ეპოქაში“, მეტ-ნაკლებად არქეოლოგიური ხერხებით, და მივეახლებით იმას, რაც ბოლო დროს გონივრულად ხასიათდება როგორც „მიბრუნების თეოლოგია“. ეს უკანასკნელი კი წარმოადგენს უბრალოდ თავისებურ მიბაძვას „სქოლასტიკისა“.

ბოლო დროს, არცთუ ისე იშვიათად, მიიჩნევენ, რომ „მამათა ხანა“ გაცილებით უფრო ადრე, წმ. იოანე დამასკელამდე დასრულდა. უმეტესწილად, ამ ეპოქას იუსტინიანეს ხანით ან ქალკედონის კრებით ასრულებენ. მაგრამ, განა ლეონტი ბიზანტიელი არ იყო „პირველი სქოლასტიკოსთაგანი“? ფსიქოლოგიურ ჭრილში მსგავსი დამოკიდებულება სავსებით გასაგებია, თუმცა, ის გაუმართლებელია თეოლოგიურად. ნამდვილად, IV საუკუნის მამები ბევრად უფრო შთამბეჭდავები არიან - შეუძლებელია მათი გამორჩეული სიდიადის უარყოფა. თუმცა კი, ეკლესიამ შეინარჩუნა სიცოცხლისუნარიანობა ნიკეისა და ქალკედონის კრებების შემდეგაც. დღეს, ფრიად გადაჭარბებული ხაზგასმა „პირველ ხუთ საუკუნეზე“ სახიფათოა და ამახინჯებს თეოლოგიურ ხედვას - ხელს უშლის ქალკედონის დოგმატის სწორ გააზრებას. VI საეკლესიო კრების დადგენილება ხშირად განიხილება როგორც ქალკედონის კრების ერთგვარი „დანართი“, რომელიც საინტერესოა მხოლოდ თეოლოგიის სპეციალისტებისთვის, მაქსიმე აღმსარებლის დიადი ფიგურა კი თითქმის სრულად უარყოფილია. შესაბამისად, VII საეკლესიო კრების საღვთისმეტყველო მნიშვნელობა სახიფათოდაა დაბინდული და გაურკვეველია, თუ რატომ უნდა დაუკავშირდეს მართლმადიდებლობის ზეიმი ხატმებრძოლობაზე ეკლესიის გამარჯვების ხსენებას. განა ეს მხოლოდ „რიტუალური დაპირისპირება“ არ იყო?

ხშირად გვავიწყდება, რომ ცნობილი ფორმულა - Consensus quinquesaecularis („ხუთი საუკუნის შეთანხმება“) - ქალკედონამდე, რეალურად, ერთგვარი „პროტესტანტული“ ფორმულა იყო, რომელიც, მოგვიანებით, თავისებურად აისახა პროტესტანტულ „ისტორიის თეოლოგიაში“. ეს ფორმულა ერთგვარ შეზღუდვას გულისხმობდა, რამდენადაც წარმოჩნდებოდა როგორც მეტისმეტად ინკლუზიური სამოციქულო ხანის ჩარჩოებში დარჩენის მსურველთათვის. თუმცა, საქმე იმაშია, რომ ხსენებული აღმოსავლური ფორმულა „შვიდი საეკლესიო კრებისა“, ჩვეულებრივ, კიდევ უფრო მეტადაა მიდრეკილი ეკლესიის სულიერი ავტორიტეტის შეზღუდვისკენ - პირველი რვა საუკუნით - თითქოს „ქრისტიანობის ოქროს ხანა“ უკვე გავიდა და, შესაძლოა, უკვე „რკინის ხანაში“ ვართ, სადაც სულიერი ძალმოსილებისა და ავტორიტეტების საგრძნობი სიმცირეა. ჩვენს თეოლოგიურ აზროვნებაზე სახიფათო გავლენა იქონია გაყოფის მაგალითმა, რომელსაც დასავლეთში რეფორმაციის დროიდან მოიხმობენ ქრისტიანული ისტორიის ინტერპრეტაციისას. ეკლესიის სისავსე, ამგვარად, სტატიკური სახით იქნა ინტერპრეტირებული, შესაბამისად, დამახინჯდა ანტიკურობისადმი დამოკიდებულებაც. ყოველივე ამის შემდეგ დიდი მნიშვნელობა არ აქვს ეკლესიის ნორმატიულ ავტორიტეტს ერთი საუკუნით შევზღუდავთ, ხუთით თუ რვით. მსგავსი შეზღუდვა საერთოდაც არ უნდა არსებობდეს. აქედან გამომდინარე, აქ არ რჩება ადგილი „მიბრუნების თეოლოგიისთვის“. სინამდვილეში კი ეკლესია ამჟამადაც ფლობს სრულ ავტორიტეტს - ისევე, როგორც გასულ ეპოქებში - ჭეშმარიტების სული მას განაცხოველებს არანაკლებ, ვიდრე ეს ძველ დროში იყო.