ქრისტოს იანარასი

პიროვნება და ინდივიდი

12.09.2022

ქრისტოს იანარასი თანამედროვეობის უმნიშვნელოვანესი მართლმადიდებელი მოაზროვნეა. მის შრომებში შერწყმულია მართლმადიდებლური თეოლოგიისა და ფილოსოფიის საუკეთესო იდეები - ხშირად, წმ. მამათა გამოცდილებას იანარასი თავის შრომებში თანამედროვე ფილოსოფიური კატეგორიების ჭრილში გადმოგვცემს, რაც მის იდეებს განსაკუთრებულ ხიბლს ძენს. მისი საკვლევი საგნებია: პიროვნების თეოლოგია/ფილოსოფია, ონტოლოგია, ეთიკა და სხვ. იანარასის კალამს ეკუთვნის არაერთი მნიშვნელოვანი თხზულება: „ჰაიდეგერი და არეოპაგელი - ღმერთის შეუმეცნებლობის და არყოფნის შესახებ“ (1967 წ.); „ჭეშმარიტება და ეკლესიის ერთობა“ (1977 წ.); „შესავალი ფილოსოფიაში“ (1980 წ.); „ეკლესიის რწმენა“ (1983 წ.); „კრიტიკული ონტოლოგიის წანამძღვრები“ (1985 წ.); „მართლმადიდებლობა და დასავლეთი ახალ საბერძნეთში“ (1992 წ.); „ვარიაციები თემაზე „ქებათა ქება““ (2005 წ.); „ესქატოლოგია: დროის დასასრული თუ დროისგან გათავისუფლება?“ (2007 წ.) და სხვ.

მოცემული ფრაგმენტი თარგმნილია შემდეგი გამოცემიდან: C. Yannaras, The Freedom of Morality, translated from Greek by E. Briere, New York: St. Vladimir’s Seminary Press, გვ. 22-24.

ქართულად თარგმნა ნიკოლოზ კოპალეიშვილმა

ყოველდღიურ საუბრებში ხშირად ვამახინჯებთ სიტყვას „პიროვნება“ - ის, რასაც ჩვენ ვუწოდებთ „პიროვნებას“ ან „პიროვნულს“, უფრო მეტად ინდივიდს აღნიშნავს. ეს ჩვენ მიერ „პიროვნებისა“ და „ინდივიდის“ სინონიმებად აღქმითაა განპირობებული. ჩვენ მათ განურჩევლად, ერთი და იმავე საგნის აღსანიშნავად ვიყენებთ. თუმცა კი, „პიროვნება“ და „ინდივიდი“ სხვაობენ თავიანთი შინაარსით; ინდივიდი ხომ პიროვნების განსხვავებულობის უარყოფაა, მცდელობაა, განსაზღვროს ადამიანური ყოფიერება ადამიანის საზოგადო ბუნების ობიექტური მახასიათებლებით, რაოდენობრივი შედარებებითა და ანალოგიებით.

უპირველესად, სოციოლოგიისა და პოლიტიკის ჭრილში, ადამიანური არსი ხშირად არის გაიგივებული რიგითი ინდივიდუალობის იდეასთან. დროდადრო, ეს რაციონალური პროცესი სარგებელსაც იძლევა, რამდენადაც საზოგადოების ორგანიზებას მეტად ეფექტურს ხდის. ჩვენ ვაქცევთ ადამიანურ არსს სოციალურ ერთეულად, რაც გულისხმობს მახასიათებლებს, საჭიროებებსა და სწრაფვებს, რომლებიც საზოგადოდ არის დამახასიათებელი. ჩვენ ვცდილობთ მივაღწიოთ „ინდივიდის უფლებათა“ რაციონალურ მოწყობას, ან საზოგადო სამართლის „ობიექტურ“ განხორციელებას, რომელიც ყოველ ინდივიდს ერთმანეთის მსგავსად წარმოადგენს, მათ პიროვნულ განსხვავებულობას კი უარყოფს.

ყოველდღიურ ცხოვრებაში, ასევე, პიროვნებებს ხშირად აღვნიშნავთ ინდივიდებისთვის ადამიანის ბუნების საერთო მახასიათებლების მიწერით, უბრალო რაოდენობრივი დაყოფით. როცა გვსურს პიროვნების აღნიშვნა, ჩვენ ვკრებთ ინდივიდუალურ ატრიბუტებს და ბუნებით მახასიათებლებს, რომლებიც, არსის უნიკალურობისა და განუმეორებლობის ჭრილში, სრულებით არ არიან „პიროვნული“, და მოქნილი რაოდენობრივი თავისებურებების საფუძველზეც ჩვენ მხოლოდ ინდივიდებს აღვნიშნავთ. მაგალითად, ვამბობთ, რომ ესა და ეს კაცი არის ასეთი სიმაღლის, მას აქვს ასეთი სახე, ხასიათი, ემოციური ფონი და ა.შ. თუმცა კი, განსაზღვრებათა მრავალგვარობის მიუხედავად, ისინი მხოლოდ ერთ პიროვნებას როდი მიემართებიან, რადგანაც პიროვნული გამოვლინების ეგზისტენციალური უნიკალურობა და განსხვავებულობა შეუძლებელია ობიექტურად, საზოგადო მეტყველებისთვის დამახასიათებელი სიტყვათშეთანხმებებით განისაზღვროს.

პიროვნული განსხვავებულობა ვლინდება და შეიცნობა მხოლოდ კონკრეტულ პიროვნულ ურთიერთობასა და თანაზიარებაში, მხოლოდ პიროვნული უშუალობის ან სიყვარულით აღსავსე, შემოქმედებითი, საერთო ბუნებისგან პიროვნების განმასხვავებელი ძალის პრინციპში თანამონაწილეობით. ეს გამოვლენა და შეცნობა პიროვნული განსხვავებულობისა კი იმდენადვე სრული ხდება, რამდენადაც ერთობისა და თანაზიარების ფაქტი სიყვარულში თავის სისრულეს აღწევს. სიყვარული აღმატებული გზაა პიროვნების შეცნობისთვის, რამდენადაც ის არის სხვა პიროვნების მიღება მის მთლიანობაში. ის არ წარმოაჩენს ამ პიროვნების ინდივიდუალურ თავისებურებებს, დამოკიდებულებებსა და მისწრაფებებს ონტოლოგიურ ჭრილში, არამედ იღებს მას ისე, როგორც ის არის - მისი პიროვნული უნიკალურობის სისრულეში. ამიტომაა რომ პიროვნების განსხვავებულობის გაცნობიერება თავის საბოლოო სისრულეს აღწევს თვით-ტრანსცენდირებასა და საკუთარი თავის შეთავაზებაში, რაც, მაგალითად, არის სქესობრივი სიყვარული, და, ამიტომაც, ბიბლიის ენაში სქესობრივი კავშირი სახელდებულია პიროვნების „შეცნობად“.

პერსონალური განსხვავება გამოხატავს ღმერთის ხატებას ადამიანში. ეს არის არსებობის მოდუსი, რომელსაც იზიარებს ღმერთი და ადამიანი, სამების ცხოვრების ეთოსი, რომელიც აღბეჭდილია ადამიანურ არსზე. მართლმადიდებლური ეკლესია და მისი თეოლოგია გვასწავლის, რომ ღმერთი კი არაა ადამიანის ხატი, რომელიც ამაღლებულია აბსოლუტში, არამედ ადამიანია ღმერთის ხატი. პიროვნული ღმერთის ისტორიაში გამოვლენა განგვიცხადებს ჭეშმარიტებას ადამიანის შესახებ, ღმერთის ეთოსსა და მისი დამდაბლების სიდიადეს.

ეს არ ნიშნავს, რომ ადამიანური არსებობის ინტერპრეტაციისას რაიმე ავტორიტეტზე დაფუძნებულ თეორიულ პრინციპს ვეყრდნობით. ღმერთის ისტორიულ გამოცხადებაში ჩვენ ვსწავლობთ ჭეშმარიტ პიროვნულ არსებობას, რომელიც თავისუფალია რაიმე იძულებისგან; იძულებისგან, ადამიანზე მისი ბუნების საფუძველზე რომ დაეშვა დაცემის შემდგომ, რაც იყო მისი პიროვნული განსხვავებულობის დაქვემდებარება აუცილებლობასა და ბუნებრივი ინდივიდუალობის მბრძანებლობაზე, როგორც ჩვენ ამას მოგვიანებით ვნახავთ.

რასაც აქ განვიხილავთ, არის ის, რომ ღმერთის გამოცხადება ნათლის სხივად ეფინება ადამიანის პიროვნული განსხვავებულობისა და თავისუფლების ფაქტს ამ თავისუფლების ყველა ტრაგიკულ შედეგთან ერთად. ღმერთის ხატი ადამიანში სწორედ მისი თავისუფლების ტრაგედიის მეშვეობით ნარჩუნდება, რამდენადაც ის უიგივდება თავისუფლების ჰიპოსტასურ რეალიზებას - არსებობის პიროვნულ მოდუსთან ერთად, რომელსაც შეუძლია განახორციელოს ან უარყოს სიყვარულის ჭეშმარიტი ცხოვრება. ის, რასაც ადამიანის მორალურობას ვუწოდებთ, არის გზა, რომლითაც ის თავისი თავისუფლების თავგადასავალს გადის. მორალურობა აჩვენებს, თუ რაა ადამიანი თავის საფუძველში, როგორც ღმერთის ხატება, მაგრამ ასევე აჩვენებს, თუ რად იქცევა ის საკუთარი თავისუფლების თავგადასავლისას: სახეცვლილ არსად თუ ღმერთის „მსგავსად“.